Heusden is een gerestaureerde vestingstad in de Nederlandse gemeente Heusden, gelegen aan de Bergsche Maas. Zij telt ongeveer 1500 inwoners (2007). In 1968 is begonnen met het in oude stijl restaureren van de vestingstad Heusden. Dit grootscheepse restauratieproject liep veertig jaar. Heusden is de hoofdstad van het Land van Heusden.

Grenspaal Land van Heusden

Het land van Heusden grenst in het noordwesten aan het Land van Altena en in het zuiden aan de Langstraat. In het oosten vond men het Graafschap Bokhoven en in het noorden, aan de overzijde van de Maas, de Bommelerwaard. Het gebied lag in het grensgebied van het Graafschap Holland, het Hertogdom Gelre en het Hertogdom Brabant. Vóór die tijd maakte het deel uit van het veel grotere gebied Teisterbant, wat vervolgens in handen kwam van de Hertogen van Kleef, die het echter in leen hadden van de Bisschoppen van Sticht Utrecht. In 1357 werd het een onderdeel van het Graafschap Holland om pas omstreeks 1810 bij de huidige provincie Noord-Brabant gevoegd te worden.

 

De naam Heusden betekent mogelijk huis in de duinen en heeft vermoedelijk betrekking op een kasteel dat de (toenmalige) Maas beheerste en dat op een rivierduin gelegen was.

  

De eerste vermelding van Heusden dateert uit 722, als Hunsata Super fluvium Mosam. In 839 zou de plaats door de Noormannen verwoest zijn. Vermoedelijk ging het hierbij niet om de stad Heusden zoals we die tegenwoordig kennen, die is van later datum. Het zou om een plaats kunnen gaan die overeenkomt met het huidige Oudheusden, dat aan de toenmalige loop van de Maas gelegen was.

Het Kasteel Heusden dateert uit de 12e eeuw. In de buurt van dit kasteel ontwikkelde het huidige stadje Heusden zich. In het jaar 1210 werd melding gemaakt van een kerk. Heusden lag op de strategische grens tussen het hertogdom Brabant, het graafschap Holland en het hertogdom Gelre, terwijl ook het graafschap Kleef er aanvankelijk rechten bezat. Hierdoor was de politieke situatie van Heusden onduidelijk. Zo werd Heusden in 1279 ingenomen door hertog Jan I van Brabant en dit wordt als het begin van de Brabantse invloed beschouwd, hoewel er al eerder schermutselingen waren tussen de drie machtsblokken.

Het is niet duidelijk wanneer de plaats stadsrechten kreeg. Diverse bronnen vermelden jaren als 1231, tussen 1290 en 1296, en 1318. Jan van Wijnvliet, burggraaf van Heusden verbouwde en versterkte de burcht in de jaren 1338-1339 met een muur. In 1340 werd Wijnric van Oyen door Jan van Wijnvliet aangesteld tot drossaard van het Land van Heusden. In 1357 werd het Land van Heusden verkocht aan het Graafschap Holland en werd dus Hollands. De reden van de verkoop lag in het feit dat de Graaf van Holland partij zou kiezen voor een Brabantse kandidaat in een opvolgingskwestie.

In Heusden hebben zich meerdere rampen voorgedaan. In 1569 werd de stad door de Spanjaarden belegerd en geheel verwoest. Meerdere keren werd de stad getroffen door de pest. Tijdens de grote brand in 1572 werd bijna de hele stad in de as gelegd. Van het prachtige stadhuis was niets meer over. In 1680 werden het kasteel en omliggende huizen verwoest, doordat de bliksem in de kruittoren sloeg.

Jacob Kemp ontwierp aan het einde van de 16e eeuw een moderne omwalling volgens het oud-Nederlands vestingstelsel. De middeleeuwse ommuring had vier stadspoorten: de Wijkse poort, de Bossche poort, de Oudheusdense poort en de Veerpoort. Toen de ommuring werd gesloopt, ten behoefte van de aarden vestingwerken, verdween de Bossche Poort en werd de Herptse Poort gebouwd. De Wijkse Poort werd verplaatst en later uitgebreid tot de huidige vorm. De graaf de Mirabeau wees op de patriottische gezindheid van Heusden en nam het stadje op in zijn aanvalsplan. Ook Cornelis Krayenhoff zou in 1794 via Heusden optrekken.

De laatste tragische gebeurtenis vond plaats tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog. Terwijl de geallieerden oprukten, zochten de Duitsers hun heil achter een nieuwe linie, de Bergsche Maas. Zij lieten de hoogste punten in de vesting, het stadhuis en twee kerktorens, opblazen. Dat deden de Duitsers ook elders, teneinde de oprukkende geallieerden te beletten hoge gebouwen als uitkijkposten te gebruiken.

Het Heusdense stadhuis werd algemeen gezien als het mooiste stadhuis van heel Nederland. Tijdens de geallieerde beschietingen hielden vele Heusdenaren zich schuil in de grote kelder van het stadhuis. Een deel ervan verbleef in de kelder tijdens de onaangekondigde opblazing. In de nacht van 4 op 5 november 1944 werd de toren van het stadhuis opgeblazen, maar het hele stadhuis stortte in en 134 mannen, vrouwen en kinderen kwamen om. Destijds was dit tien procent van de totale bevolking. Nog geen vier uur later reden de Schotse tanks en Poolse divisies Heusden binnen.

De daders van de aanslag werden nooit gevonden, en Heusden verloor een deel van zijn inwoners en een historisch bouwwerk. 

In 1581 begon men, in opdracht van Willem van Oranje, met de modernisering van de vestingwerken van Heusden onder leiding van Jacob Kemp. Ook vestingbouwer Adriaen Anthonisz speelde hierin een rol. De haven en het kasteel kwamen daarmee binnen de omwalling te liggen. De vesting werd volgens het Oud Nederlands vestingstelsel aangelegd. Tussen 1613 en 1620 vonden verdere verbeteringen plaats. Ook de Wiel, een plas ontstaan in 1679, kwam nu binnen de omwalling te liggen. Aldus werd de reputatie van onneembare vesting hooggehouden. Heusden speelde tijdens de Tachtigjarige Oorlog een belangrijke rol als bruggenhoofd voor de Staatsen. Van 1700 – 1730 werd de vesting aangepast aan het Nieuw Nederlands Vestingstelsel, waarbij de hoornwerken werden geslecht.Toen het Koninkrijk der Nederlanden werd gesticht had de vesting, die deel uitmaakte van de Zuider Waterlinie, geen functie meer. In 1821 verloor het stadje zijn vestingstatus en in 1879 ook zijn garnizoen. De verdedigingswerken werden verwaarloosd en menigmaal stond slechting ervan ter discussie. Dit gebeurde echter niet, waarop men geleidelijk de monumentale waarde ervan in zag. Uiteindelijk besloot men tot restauratie over te gaan.Geruime tijd bestond onduidelijkheid naar welke tijdsperiode de vestingwerken gerestaureerd moesten worden. Men besloot uiteindelijk dat de restauratie moest plaatsvinden zoals de vestingwerken erbij lagen volgens de kaart van Joan Blaeu uit 1646, overeenkomstig het ontwerp van Jacob Kemp, inclusief de soms onhandige indelingen. Heusden heeft – na de restauratie van 1978 – negen bastions, zes ravelijnen, een beschermend eilandje en een natte gracht. Op enkele bastions staan standerdmolens en torens. In 1980 won Heusden de Urbes Nostrae-prijs voor zijn vestingsrestauratie, de hoogste Europeseprijs op het gebied van restauratie. 

Wapen van Heusden (1817 – 2000)

Het wapen van Heusden werd op 20 juni 2000 bij Koninklijk Besluit aan de Noord-Brabantse gemeente Heusden toegekend. Het is gelijk aan het wapen dat op 16 juli 1817 aan de gemeente werd verleend, maar nu voorzien van twee leeuwen als schildhouders

Het wapen met het wiel werd sinds 1260 gevoerd door de Heren van Heusden en Altena, eerst met 7 later met 6 spaken. Nadat deze familie rond 1330 was uitgestorven, nam de stad Heusden het wapen over.
De betekenis hiervan is niet geheel duidelijk. Een legende beweert dat de Engelse koningsdochter Sophia door de Boudewijn I, heer van Heusden zou zijn geschaakt. Dienaren van de koning werden op pad gestuurd om haar terug te halen en vonden haar, zittend achter een spinnewiel. Dit verhaal is alleen daarom al onwaarschijnlijk omdat het speelt in een tijd dat het spinnewiel nog niet was uitgevonden.
Waarschijnlijker is de uitleg dat het rad verwijst naar Catharina van Alexandrië, patroonheilige van de stad.De schildhouders verschenen in de zeventiende eeuw en waren in 1815 niet aangevraagd. In 2000 zijn ze alsnog aan het wapen toegevoegd.

De beschrijving van het wapen van Heusden dat op 16 juli 1817 werd toegekend luidt:
“In goud een rood rad. Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren.” De heraldische kleuren in het wapen zijn goud (geel) en keel (rood).

Wapen van Heusden vanaf 2000

De beschrijving van het wapen van Heusden dat op 20 juni 2000 werd toegekend luidt:
“In goud een rad van keel. Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren en ter weerszijden gehouden door een leeuw van goud, getongd en genageld van keel.” De heraldische kleuren in het wapen zijn goud (geel) en keel (rood).

Bron: Wikipedia – Heusden

 

Zie ook:

Heren van Heusden

Terug naar:

Dorpen en Steden