Kaart van de Gemeente Leerdam in 1868, door J. Kuyper. 2000 inwoners.

Leerdam is een stad en voormalige gemeente in de gemeente Vijfheerenlanden, in de Nederlandse provincie Utrecht.

Tot de gemeente Leerdam behoorden ook de dorpen Schoonrewoerd, Oosterwijk en Kedichem en een aantal buurtschappen sinds de gemeenten Schoonrewoerd en Kedichem in 1986 opgingen in Leerdam.

Op 10 november 2015 werd bekend dat de Zuid-Hollandse gemeente Leerdam fuseert met het naburige Vianen en Zederik tot de gemeente Vijfheerenlanden. De fusiegemeente hoort bij de provincie Utrecht. De herindeling vond plaats op 1 januari 2019.

De stad Leerdam telt 18.520 inwoners (2019, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 34,42 km² (waarvan 0,63 km² water).

Leerdam komt voor het eerst ter sprake in 1143 en wordt vermeld als Ter Lede of Ter Leede. Het is op dat moment een heerlijkheid van de Heren van der Lede, waaruit het geslacht Van Arkel ontsproot. De heren hebben het in hun bezit tot 1305 waarna het gebied in handen komt van de heren van Arkel. In 1382 verkrijgt Leerdam stadsrechten van Otto van Arkel, Leerdam ontving een tweede keer stadsrechten in 1407 van Willem VI van Holland.Na de Arkelse Oorlogen (1401-1412) werd het leen van Arkel door Holland ingevorderd. In 1428 verkreeg het geslacht Van Egmond het gebied tot halverwege de 15e eeuw, waarna het aan het huis Oranje-Nassau kwam.Het riviertje de Linge, omgeven door rietwallen en veel waterlelies, bepaalt mede de sfeer van het landschap. De stad ligt in het oostelijke gedeelte van de Vijfheerenlanden.De rijke historie van het stadje Leerdam kan worden gevonden in goedbewaarde historische gebouwen zoals de Grote Kerk, het Hofje van mevrouw van Aerden, de overgebleven en gedeeltelijk gerestaureerde stadsmuren van de Zuidwal en het Oude Raadhuis.Aan de gracht aan de zuidkant van de stad stond ooit een kasteel, het Kasteel van Leerdam. Dit is compleet verwoest door de Spanjaarden in 1574 en nooit meer opnieuw opgebouwd.

Kasteel van Leerdam

Het Kasteel van Leerdam (ook wel het t’Slot genoemd) was een stadskasteel gelegen binnen de vesting van Leerdam aan de Zuidwestkant van de stad. Het lag aan de rivieren de Linge, de Leede en de huidige Kerkstraat met Huisgracht. Het Hofje van Mevrouw Van Aerden ligt grotendeels op het voormalige kasteelterrein.

Het kasteel werd vermoedelijk gebouwd door ene Pelgrim van de Lede. Na de dood van Jan II van der Lede in 1304, kwam het slot toe aan de heren van Arkel.

In 1770 bouwde men hier dus het vrouwenhofje: het Hofje van Mevrouw Van Aerden. Dit is nu een museum dat je kunt bezoeken.

Van de molens die de polders bemaalden, is de wipmolen Ter Leede bewaard gebleven.

De monumentale stadsmuur aan de Zuidwal en de grachten laten zien hoe versterkt de stad Leerdam was. Er waren 4 poorten in de stadsmuur. Deze poorten zijn echter in de 19e eeuw gesloopt.

In de Kerkstraat, tegenover het Hofje van Mevrouw van Aerden bevond zich het Schoonhuis of Drossaardshuis. Het enige wat er nu nog van over is, is het poortje met daarboven de tekst “Vriheyt en is om gheen gelt te coop”. Tegenwoordig is het de ingang van een winkel.

Nadat het Kasteel van Leerdam verwoest was, kwam Maria van Oranje er te wonen. Zij bestuurde voor haar broer het graafschap.

Vanaf de 18e eeuw werd het stadsleven sterk beïnvloed door de glasfabriek en de houtindustrie. De huidige Glasfabriek Leerdam is internationaal bekend als de ‘Royal Leerdam’ en ‘Royal Leerdam Crystal’. Royal Leerdam Crystal maakt onderdeel uit van de Koninklijke Porceleyne Fles/ Royal Delft.Vanaf Pasen tot eind september werken glasblazers uit binnen- en buitenland in het Glascentrum, dat dan open is voor publiek.De stad geniet bekendheid door de Leerdammer kaas, die in Schoonrewoerd wordt geproduceerd.Het wapen van Leerdam is op 18 december 1986 bij Koninklijk Besluit aan de gemeente Leerdam toegekend naar aanleiding van de gemeentelijke herindeling, waarbij Kedichem, Schoonrewoerd en een deel van Heukelum bij de gemeente werden gevoegd. Het oude wapen uit 1816 werd daarbij aangepast door de oude wapens van de toegevoegde gemeenten Schoonrewoerd en Kedichem voor de schildhouders te plaatsen.
De gemeente Leerdam is op 1 januari 2019 opgegaan in de gemeente Vijfheerenlanden.

Wapen van Leerdam (1816-1986)

De poort in het wapen van Leerdam is afgeleid van de oude stadszegels. De poort kom al voor op een zegel van de stad uit 1595, de schildhoudende leeuwen verschijnen in de 18e eeuw. De schouderschildjes in het nieuwe wapen zijn afgeleid van de wapens van Schoonrewoerd en Kedichem.

De beschrijving van het wapen van 22 juli 1818 is als volgt: “Van goud beladen met een poort met zijne 2 torens van keel, gedekt van lazuur en staande op een terras van sijnople, binnen de poort eene hameide en tegen dezelve een ladder. Het schild gedekt met eene kroon met 5 fleurons en vastgehouden door 2 klimmende leeuwen, alles van goud.”

Wapen van Leerdam sinds 1986

De beschrijving uit 1986  is als volgt: “In goud, op een grasgrond, een gekanteelde burcht van keel, bestaande uit een geopende poort met opgetrokken valhek, waarin een schuinrechts geplaatste trapleer, beide van sabel, tussen 2 torens, verlicht van het veld en gedekt met puntdaken van azuur, waarop naar rechts waaiende vaantjes van hetzelfde. Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren en gehouden door 2 leeuwen van goud, getongd en genageld van keel, beide met een schouderschildje beladen met 2 beurtelings gekanteelde dwarsbalken, rechts van keel op goud, links goud op azuur.”

In de heraldiek zijn links en rechts gezien vanuit de persoon achter het wapen. Voor de toeschouwer zijn deze dus verwisseld. De heraldische kleuren in de schilden zijn: goud (geel), keel (rood), lazuur (blauw), sinopel (groen) en sabel (zwart).

Bron: Wikipedia – Leerdam

–

Mijn voorouders uit Leerdam:

• Folpert (van Arkel) van der Lede
  Geboren omstreeks 1115. Hij was de eerste heer van der Lede.
  Hij was een zoon van Jan III (de kruisvaarder) van Arkel en Adelheid (Aleid) van Heusden. Folpert erfde na de dood van zijn vader het gebied Van der Lede (hedendaags Leerdam) en stichtte het huis Van der Lede.
• Herbaren I van der Lede (Latijn; Harbernus de Leda (Liethen))
  Geboren te Langerak rond 1140, overleden rond 1200. Hij was heer van Ter Leede. Zoon van Folpert (van Arkel) van der Lede. Herbaren huwde met Adelheid een dochter van Willem van Altena.
• Floris Herbaren van der Lede (Latijn; Florentius de Leda)
  Geboren rond 1170, overleden circa 1207. Hij was heer van der Lede van 1200 tot zijn dood. Hij was een zoon van Herbaren I van der Lede en een dochter van Willem van Altena. Floris huwde omstreeks 1200 met Jacomijn van Schoonhoven, een dochter van Hugo Botter, heer van Schoonhoven.
• Herbaren II van der Lede
  Geboren te Langerak omstreeks 1205, overleden voor 1258. Hij was heer van Ter Leede en vanaf 1234 heer van Arkel (Arcelo) en het omringende land. Hij was een zoon van Floris Herbaren van der Lede en Jacomijn van Schoonhoven. Nadat Jan VII van Arkel sneuvelde op 24 juni 1234 erfde hij de heerlijkheid Arkel, omdat hij uiteindelijk ook afstamde uit het huis van Arkel. Herbaren ging zich tussen 1243 en 1253 heer van Arkel noemen en liet zijn domein Ter Leede na aan zijn jongere broer Jan.
• Jan V van Arkel
  Geboren Gorinchem, 1362 – overleden Leerdam, 25 juli/augustus 1428. Hij was heer van Arkel, ambachtsheer van Haastrecht, Hagestein, Leerdam en stadhouder van Holland, Zeeland en West-Friesland. Door de Arkelse Oorlogen verloor Jan V van Arkel zijn bezittingen, en moest de jaren 1415-1426 doorbrengen in gevangenschap. In 1426 kreeg hij Leerdam terug. In 1428 overleed hij in het kasteel van Leerdam.
• Adriaan Jans van Kleef
  Gedoopt in november 1639 te Leerdam. Zoon van Jan Adriaans van Kleef en Neeltje Abrahams.
  Hij was getrouwd met:
• Jannigje Claasdr Naddam
  Gedoopt in december 1635 te Leerdam. Dochter Claas Jans Naddam en Wilhelmina Dirks.
• Claas Adriaans van Kleef
  Gedoopt in maart 1672 te Leerdam. Zoon van Adriaan Jans van Kleef en Jannigje Claasdr Naddam.
  Hij trouwde op  25 mei 1696 te Lekkerland met Geertje Cornelisdr Blom.
• Peter Lenaerts Keppel
  Geboren op 1 maart 1668 te Herwijnen. Overleden op 10 januari 1723 te Leerdam. Watermolenaar aan de Lingedijk te Oosterwijk. Zoon van Lenaert Keppel en Dirckje Hol.
  Hij was op 30 maart 1690 te Kamerik gehuwd met Deliaentje van den Ende. Gedoopt op 14 juli 1667 te Zuilen. Overleden op 16 mei 1731 te Leerdam.
• Arie van Rooijen
  Geboren in 1705, gedoopt op 25 oktober 1705 in Vianen. Overleden in het jaar 1741 in Leerdam. Zoon van Arien van Rooijen en Cornelia Willemse. Van beroep was hij landarbeider.
  Hij is in de kerk op 4 mei 1727 te Leerdam getrouwd met:
• Gijsbertje Keppel
  Zij is geboren rond 1700 te Leerdam en overleed in 1750 aldaar. Zij was een dochter van Peter Keppel en Deliaentje van den Ende.

 

Terug naar:

Dorpen en Steden