Brielle - JohnOoms.nl

Brielle rond 1580

Brielle, ook wel Den Briel, is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland gelegen op het voormalige eiland Voorne. De gemeente telt 17.182 inwoners (1 januari 2019, bron: CBS) en beslaat 31,32 km² waarvan 3,71 km² wateroppervlak is. Naast de stad Brielle zelf omvat de gemeente ook de dorpen Vierpolders en Zwartewaal. Brielle zelf heeft 13.475 inwoners.
De gemeente maakt deel uit van het samenwerkingsverband Stadsregio Rotterdam en de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag.

Brielle is gelegen aan het Brielse Meer, een afgedamd gedeelte van de Maas dat zich tot belangrijk recreatiegebied ontwikkeld heeft. Het ligt ten oosten van de oude vaargeul Brielse Gat.^[1] Tot 1700 werd dit water gebruikt als verbinding naar Rotterdam, daarna trad verzanding op waardoor het Gat minder goed bevaarbaar werd. Het Goereese Gat was een alternatief.

Brielle, door J. Blaeu 1649

Brielle, in de middeleeuwen de vijfde stad van het gewest Holland, is een oude vestingstad en de bekendste bedevaartsplaats van Zuid-Holland. De grotendeels uit de 17e eeuw stammende vesting van Brielle is een rijksmonument en een van de best bewaard gebleven verdedigingswerken in Nederland.

De naam gaat terug op het Keltische woord ‘brogilo’ (‘ingesloten gebied, jachtgebied’) en uit de oudste geschriften blijkt, dat de huidige locatie ‘de nieuwe Briel’ is. In de 11e en 12e eeuw bestond Voorne uit een paar kleine en grote eilandjes. Op die eilanden begonnen zich boerenfamilies te vestigen. Ze ontgonnen veengronden die ze daarna in gebruik namen voor landbouw en veeteelt, maar deze gebieden overstroomden regelmatig door de Noordzee en de Maas. De boerenfamilies begonnen daarom dijken aan te leggen waardoor ze toch in die gebieden konden blijven wonen. Door de vele overstromingen werd het ontgonnen land een eiland en zo ontstond langzamerhand Brielle. Brielle had in de eerste eeuwen een rijk Rooms leven. De Sint-Catharijnekerk werd gebouwd en vele kloosters ontstonden en daar is de stad verder omheen gebouwd.

Willem II van der Marck, heer van Lumey

Op 1 april 1572 werd de stad ingenomen door de Watergeuzen onder leiding van Lumey en Bloys van Treslong, waarbij de veerman Jan Koppestok een belangrijke rol vervulde. De Inname van Den Briel wordt algemeen gezien als het eigenlijke begin van de opstand tegen Filips II; zie ook Tachtigjarige Oorlog. Aan dit feit dankt Brielle haar schildspreuk Libertatis Primitiae, “eersteling der vrijheid”. Dit historisch feit wordt ieder jaar op 1 april gevierd. Schoolkinderen onthouden dit feit met de zin:

“Op 1 april verloor Alva zijn bril” (eigenlijk: “Op 1 april verloor Alva Den Briel“)

De 1 aprilgrap dateert al van voor die tijd en wordt ook in andere landen gesignaleerd; deze heeft dan ook niets met dit voorval te maken. Toch wordt nog vaak gedacht dat de inname van Den Briel het begin van de 1 aprilgrap is geweest.

Tijdens de gebeurtenissen in 1572 doodden de protestantse Watergeuzen negentien katholieke geestelijken uit het veroverde Gorinchem, de heilige Martelaren van Gorcum. Sindsdien is Brielle ook een bedevaartsoord voor met name Nederlandse katholieken.

In 1585 werd Brielle Engels bezit: koningin Elisabeth verkreeg het in onderpand, samen met Oostende, Vlissingen en Fort Rammekens, in ruil voor militaire en financiële hulp in de strijd tegen Spanje. In 1616 kwamen deze gebieden terug bij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Een deel van Brielle is een beschermd stadsgezicht. Met haar bijna 400 rijksmonumenten op een inwoneraantal van nog geen 12.000 inwoners bezit de stad samen met Harlingen de meeste monumenten per inwoner van heel Nederland.De vroegste voorbeelden van gestukadoorde plafonds in Nederland dateren van omstreeks 1600. In Nederland zijn slechts vijf van dergelijke plafonds bewaard gebleven. Op een na betreft dit Brielse plafonds.Opvallend is ook het grote aantal gevelstenen in Brielle.De stad bezit nog steeds haar oude stadswallen, gebouwd volgens het oud-Nederlands vestingstelsel. De vestinggordel van Den Briel heeft negen bastions en vijf ravelijnen en is gerestaureerd tussen 1972 en 1975. Sinds 1713 is er weinig aan de vesting veranderd, waardoor de verdedigingswerken tot de belangrijkste overgebleven vestingwerken van Nederland behoren.In 1694 drong Menno van Coehoorn aan op modernisering van de vesting. Belangrijk was de inkorting van de stad aan de zuidzijde, waarbij aldaar veel panden werden gesloopt. Het resultaat werd een langgerekte stervormige vesting met negen bastions, vijf ravelijnen, vijf beren met monniken en vier poorten. De uit 1625 daterende Waterpoort werd in 1894 afgebroken. Bewaard bleef wel het bijbehorende midden-18e-eeuwse poortwachtershuis. In 1704 gereedgekomen is de Langepoort. De Kaaipoort uit 1709 werd rond 1860 buiten gebruik gesteld en vervangen door een coupure ter plaatse van de Oostdam. De negen volgens het Oud-Nederlandse stelsel aangelegde bastions zijn het Molenbolwerk met de molen ’t Vliegend Hert, het Kruithuisbolwerk met wit gepleisterd kruithuis (circa 1710), het Galgebolwerk met bunker, het Bleykersbolwerk, het Westerbolwerk met bomvrije munitieberging (circa 1860), het Hollebolwerk (Bastion VI), het Oranjebolwerk met bomvrij wachthuis (1860), het Lijnbaansbolwerk met kruitmagazijn en ten slotte het Noordbolwerk met de restanten van de Noordpoort.Aan de zuidzijde van de havenmond ligt de in 1858 ingerichte havenbatterij, die in 1882 werd verbeterd met een bomvrij wachthuis en vele bunkers. De vestingwerken zijn in 1972-’75 gerestaureerd onder leiding van J. Walraad.

De Grote of Sint-Catharijnekerk

De Grote of Sint-Catharijnekerk was in opzet de grootste kerk van Holland, maar is nooit voltooid. De bouw begon in 1417. In 1456 was er een grote brand en in 1482raakte het geld op en hield men op met bouwen. Alleen het schip was klaar. Brielle is van verre herkenbaar aan de 57 meter hoge, stompe toren van de Sint-Catharijnekerk. Na 1572 kwam deze parochiekerk in protestantse handen.

Het huidige wapen van Brielle is officieel in gebruik sinds 24 juli 1816, op die datum werd het wapen aan de stad toegekend. De stad voert sinds 1326 een stadswapen, hoewel het pas 4 jaar later stadsrecht verkreeg van Gerard van Voorne. Het wapen heeft sindsdien verschillende vormen en schildhouders gekend.

Het oudste zegel dat van Brielle bekend is stamt uit 1326, vier jaar voor het verkrijgen van stadsrechten. Het heeft een gegolfde paal (een baan in het midden) met aan beide kanten van de paal een naar beneden kijkende vis. De oudste bekende stadszegel stamt uit 1397, deze heeft een stadspoort met twee gekanteelde torens. Tussen deze twee torens hangt een schildje met daarop een leeuw, mogelijk is dit schildje het wapen van de familie Van Voorne. Tussen 1397 en 1688 zijn alle zegels hetzelfde, op een geheimzegel na. Dit geheimzegel toont een burcht met een uitkomende leeuw.Eind 17e eeuw komen zegels in gebruik met daarop het nu in gebruik zijnde stadswapen. Het is vermoedelijk afgeleid van het oudste bekende zegel, te weten een rode paal. De oudste, bekende, afbeelding in kleur bevindt zich in de Sint-Catharijnekerk. Het betreft een muurschildering van eind 15e eeuw. Deze afbeelding is gelijk aan het huidige wapen, het schild, want de schildhouder is in de loop der geschiedenis meermalen van vorm veranderd.Afhankelijk van de tijd en de interpretatie van de schrijver die een studie heeft verricht naar de herkomst en vorm van de schildhouder is dit een capirussa, centaur of zelfs een hond. De herkomst en reden van toevoegen van een schildhouder is nog altijd niet bekend. De oudste bronnen over het wapen van Brielle hebben het over een capirussa als schildhouder, dat is een mythologisch wezen uit Indonesië (toen Indië}, het is een wezen met een menselijk hoofd, oren en staart van een hond en voeten die op paardenhoeven lijken. Een dergelijk wezen zou ooit bij Brielle in de Maas gezien zijn. Gedurende de 18e eeuw is de capirussa vervangen door een centaur, een mythologisch wezen uit het Oude Griekenland, het is een wezen met het lijf van een paard met daarop een menselijk torso. Uiteindelijk zou dit wezen in 1816 ook de officiële schildhouder worden. In de 18e eeuw lijkt het wezen ook wel wat op een “mislukte hond” of een Cerberus.Op het wapen staat ook een spreuk: Libertatis Primitiae, vermoedelijk komt dit van het randschrift dat de Hervormde Kerk in 1592 op een zegel liet snijden. Die spreuk luidde: Primitiae Belgicae Libertatis Brilae. In 1786 komt deze spreuk ook op de Brielse Courant voor.

De beschrijving van het wapen van de stad Brielle luidt per 24 juli 1816 als volgt:
“Van zilver beladen met een pal van keel. Het schild gedekt met een kroon van goud, gecierd met 17 paarlen en ter linker zijde vastgehouden door een centour, onder het schild het voorvaderlijke motto: Libertatis Primitiae.”Een pal is een verticale paal door het midden van het wapen. De schildhouder staat op een groene ondergrond en het motto wordt weergegeven op een lint dat onder het schild en de schildhouder door gaat.

Uit: Wikipedia -Brielle

–

Voorouders:–

Franciscus Villerius
Hij was predikant te Cranenborch bij Amsterdam, geboren 1580 te Kerpen, Pruisen (bij Keulen) , overleden op 20 mei 1625 te Brielle. Hij huwde op 30 juli 1605 te Amsterdam met Maartje Klaas, geboren rond 1580 te Amsterdam, overleden te Brielle, dochter van Klaas Anthonisz.
Johannes Villerius
Hij is geboren rond 1617 te Brielle, overleden op 31 december 1666 te Vlaardingen. Hij huwde (1e) op 29 september 1640 te Vlaardingen met Maertje Van Pomeren, geboren in 1621 te Vlaardingen, overleden 1681 te Vlaardingen, dochter van Rochus Gerritzn Van Pomeren en Aeltie Pellendr Cruijck.

–

Terug naar:

Dorpen en Steden