Scherpenzeel is een dorp en gemeente in de Gelderse Vallei, in de Nederlandse provincie Gelderland, regio Gelderse Vallei met 10.344 inwoners (per 1 januari 2024, bron: CBS).
De gemeente Scherpenzeel omvat het gelijknamige dorp met de buurtschappen Ruwinkel en De Haar en een deel van de buurtschap Moorst. In de Franse tijd kwam Scherpenzeel onder de provincie Utrecht, maar sinds 19 september 1814 hoort Scherpenzeel weer bij Gelderland. Scherpenzeel werkt met de gemeenten Rhenen, Wageningen, Ede, Barneveld, Nijkerk, Veenendaal en Renswoude samen in het regionaal samenwerkingsverband Regio Foodvalley.

 

Eeuwen geleden was in Nederland nog sprake van verschillende staatjes met aan het hoofd bisschoppen, graven, hertogen en landheren. Zij probeerden hun macht te vergroten door het veroveren van grond. Uiteraard ging dit gepaard met onderlinge twisten en oorlogen. In grensgebieden van die oorlogen werden versterkingen en verdedigingswerken gebouwd. Vermoedelijk was dat ook het geval op de Veluwe, in het grensgebied van de toenmalige regio’s ‘het Sticht’ (de huidige provincie Utrecht) en ‘Gelre’ (nu de provincie Gelderland). Juist in die grensgebieden werden burchten en kastelen gebouwd, die konden dienen als veilige plek.

Zo geeft de naam Scherpenzeel, toen ‘Scarpenzele’ genoemd, aanleiding te veronderstellen dat er naast een nederzetting een versterkt huis moet zijn geweest. Het laatste deel van het woord “zeel” is afgeleid van “zale” of “sale”, dat zaal of huis betekent. Het eerste deel “scherpen” kan een aanduiding zijn van de aanwezigheid van staketsels ofwel een rij scherpe palen. Het zou in dit geval dus kunnen gaan om een versterkt huis omgeven door een rij palen, het prototype dus van een oude burcht of kasteel.

Over dit gebouw lezen we pas in het midden van de 14e eeuw. Het was toen al bekend dat de heren van Scherpenzeel, een van de oudste riddergeslachten op de Veluwe, een belangrijke rol gespeeld hebben in de ontwikkeling van het ‘Huis Scherpenzeel’. Het huis was van oorsprong een versterkt huis met waarschijnlijk twee grachten eromheen, en er waren ‘heerlijke rechten’ aan verbonden. In de loop van de eeuwen is het huis verbouwd en verbeterd. In 1856 werd het 18e-eeuwse huis onder architectuur van Van Lunteren omgevormd tot buitenplaats. Toen kreeg het huis zijn tegenwoordige neogotische vorm. In die tijd was het huis in bezit van mevrouw Benudina Maria Royaards – van Naamen van Scherpenzeel en de heer Herman Royaards, die het gingen gebruiken als buitenhuis; zij woonden in Utrecht aan het Janskerkhof. Zij zijn de stamouders van de familie die thans nog het landgoed Scherpenzeel in bezit heeft: huis en koetshuis hebben de laatste decennia verschillende eigenaren en functies gehad en zijn thans in beheer bij de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

De Slag bij Scherpenzeel vond plaats op 22 september 1481 bij Scherpenzeel als onderdeel van de Utrechtse oorlog (1481-1483) in de periode van de Hoekse en Kabeljauwse twisten.

Het wapen van Scherpenzeel toont het heerlijkheidswapen van de voormalige heerlijkheid Scherpenzeel, tegenwoordig in gebruik als gemeentewapen voor de gemeente Scherpenzeel, bestaande uit zes zilveren lelies op een blauw veld. De beschrijving luidt:

“In azuur 6 zilveren lelien, geplaatst 3,2 en 1. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen.”

Elynus van Scherpenzeel, schepen van Woudenberg (1402), zegelde al met het wapen. Dat wapen bezat een helmteken van een zilveren lelie uit een blauwe vlucht. Ene Tyman van Scherpenzeel schijnt uit een vermelding van 1343 de eerste heer van Scherpenzeel te zijn. Zijn nazaten blijven aan de heerlijkheid verbonden tot aan aan het einde van de 18e eeuw, het wapen blijft desondanks als heerlijkheidswapen bestaan. Op 20 juli 1816 werd Scherpenzeel bevestigd met het wapen door de Hoge Raad van Adel, deze bevestiging kwam te vervallen op 2 oktober 1816. Bij Koninklijk Besluit werd het wapen op 3 juli 1950 echter definitief bevestigd.

Uit:

• Wikipedia – Scherpenzeel

• Wikipedia – Wapen van Scherpenzeel

Links:

• Vereniging Oud Scherpenzeel

• Scherpenzeel (Gelderland) – Wikipedia

• Geschiedenis van Scherpenzeel – Heerlijk Scherpenzeel

 

Onderstaande voorouders van mij waren eigenaar of pachter van een hoeve/boerderij in Scherpenzeel e.o, waarvan de nazaten zich daar naar lieten vernoemen:

• Willem Jansz
  Vanaf 1576-1587 pacht Willem Jansz het erf Kolfschoten  in Scherpenzeel van het Convent Mariënhof voor 140 gulden, 2 mud rogge, 2 mud boekweit en 2 hamels.
  Van Pinksteren 1579-1587 huurt Willem Jansz x Anna het erf Kolfschoten van het Convent Mariënhof voor 140 gulden, 2 mud rogge, 2 mud boekweit, 2 mud hondenkoren en 2 hamels.
  Hij was getrouwd met Anna Morren.
• Thonis Willemsz
  Overleden voor 1629.
  Van 1608-1614 huurt Anthonis Willemsen het erf Kolfschoten in Scherpenzeel van het Convent Mariënhof voor 175 gulden.
  Van 1620-1625 huurt Anthonis Willemsen het erf Kolfschoten van het Convent Mariënhof voor 125 gulden.
• Catharina (Trijntje) van Colfschoten
  Dochter van Thonis Willemsz en Ceeltje/Cecilia Rutgers (van Ginkel).
  Getrouwd met Meus Hendricksz (van Ubbeschoten).
• Herman Ariaens
  Geboren rond 1610. Zoon van Adriaen Jansz (van Schaijck) en Marritgen Willems.
  Herman komt van de Scherpenzeelse boerderij Schaik en woont in 1652 op Breeschoten te Scherpenzeel.
  Zijn kleinkinderen noemen zich Van Breeschoten.
  Hij trouwde met een onbekende vrouw.
• Grietien Meussen van Ubbeschoten
  Geboren omstreeks 1635, overleden te Scherpenzeel op 17 oktober 1676.
  Dochter van Meeuw Hendriks van Ubbeschoten en van Trijntje Thonissen Colfschoten.
  Zij trouwde met Willem Harmens. Geboren rond 1640. Hij is overleden te Scherpenzeel op 7 oktober 1680. Zoon van Herman Ariaens.
• Hermen Willemsz van Breeschoten
  Geboren 1662, gedoopt op 21 september 1662 te Scherpenzeel. Zoon van Willem Harmens en Grietien Meussen van Ubbeschoten.
  Hij trouwde te Renswoude (ondertrouw Scherpenzeel) op 10 februari 1695 met Jantje Jordens, weduwe van Rijck Cornelissen, wonende aan de Beeck onder Renswoude.
• Grietje Hermensd van Wingelaar
  Geboren in 1695, gedoopt op 10 november 1695 te Scherpenzeel. Dochter van Hermen Willemsz van Breeschoten en Jantje Jordensdr.
  Zij is op 20 juni 1717 te Renswoude getrouwd met Gijsbert Reierssen. Zoon van Reyer Teunissen en Woutertje Reyersdr.
  Grietje is genoemd naar Hoeve de Wingelaar  op de grens tussen Renswoude en Scherpenzeel, wat later de Beeck werd genoemd.
  Haar kinderen en nageslacht gingen de achternaam Wingelaar voeren.
• Jan Wingelaar
  Hij is gedoopt op 7 maart 1734 te Scherpenzeel. Hij is overleden op 17 december 1809 te Vleuten. Zoon van Gijsbert Reierssen en Grietje Hermensd van Wingelaar.
  Hij is op 30 oktober 1765 getrouwd met Teuntje van Rooijen.

Bronnen:
Genealogie Van Colfschoten – JohnOoms.nl
Genealogie Van Breeschoten – JohnOoms.nl
Genealogie Van Ubbeschoten – JohnOoms.nl
Genealogie Wingelaar – JohnOoms.nl
Genealogische Bronnen – JohnOoms.nl

Terug naar:

Dorpen en Steden