Het Land van Valkenburg was een zelfstandige heerlijkheid, later graafschap rond Valkenburg. Het Land van Valkenburg maakt tegenwoordig onderdeel uit van de Nederlandse provincie Limburg.
Kern van het Land van Valkenburg vormt de gelijknamige hoogteburcht in Valkenburg. De heren van Valkenburg waren degenen die hier de kern legden voor een landsheerlijkheid. In de loop der tijd verwerven zij vele rechten en bezittingen, waarna zij zich in de 13e eeuw ontwikkelden tot machtigste heren in de regio. Het kleine Valkenburg wist zich uiteindelijk als lokale grootmacht niet te handhaven tegen de oprukkende grootmachten Gulik, Gelre, Luik en met name het hertogdom Brabant, waarmee het huis Valkenburg regelmatig conflicten had. In 1352 stierf de Valkenburgse dynastie uit. Niet veel later kwam Valkenburg in het machtsbereik van Brabant. In 1381 werd de hertog van Brabant erkend als graaf van de in 1356 door de keizer tot graafschap verheven heerlijkheid Valkenburg en het Land van Valkenburg.
1. Gosewijn I van Valkenburg, eerste heer uit het geslacht Heinsberg (vermeld 1085 – overleden 1 april 1128).
Hij was heer van Heinsberg en de eerste heer van Valkenburg uit het Valkenburg-Heinsbergse huis.
Gosewijn was vermoedelijk een zoon van Diederik van Wassenberg en zou daarmee een kleinzoon zijn van graaf Gerard Flaminius (Zie graven van Gelre). Hij was getrouwd met Oda van Waldbeck, de dochter van Siegfried II van Waldbeck (ca 1030-ca 1087) en Guda van Valkenburg. Ook was hij ondervoogd van de proosdij van Meerssen en voogd van Sint Odiliënberg. Onbekend is hoe hij (in 1185?) in het bezit van de Heerlijkheid Heinsberg kwam.
Oda werd in 1119 door Guda van Valkenburg aangewezen als haar erfgename, waarmee Gosewijn via zijn echtgenote heer van Valkenburg werd. Vanaf dat moment richtte hij zich vooral op het uitbouwen en versterken van de donjon van Kasteel Valkenburg.
Gosewijn en Oda kregen de volgende kinderen:
- Gerard I van Heinsberg (overleden in 1129), erfgenaam van Heinsberg en Gangelt, gehuwd met Irmgard van Plötzkau. Nakomelingen: Siegfried (1137 gesneuveld bij Bari, Oda (gehuwd met Siegfried van Artlenberg), Hedwig (gehuwd met Luthard van Meinersen)
- Gosewijn II van Valkenburg (overleden 1168), erfgenaam van het Land van Valkenburg en Richterich; erft ca 1130 tevens Heinsberg van zijn broer (Volgt 2b)
- mogelijk Guda (overleden 1173), in 1157 abdis van de abdij van Munsterbilzen.
2a. Gerard I van Heinsberg
Overleden in 1129. Erfgenaam van Heinsberg en Gangelt. Zoon van Gosewijn I en Oda van Waldbeck.
Gehuwd met Irmgard van Plötzkau.
Kinderen
- Siegfried (1137 gesneuveld bij Bari
- Oda (gehuwd met Siegfried van Artlenberg)
- Hedwig (gehuwd met Luthard van Meinersen)
- Adelheid (volgt 3a)
2b. Gosewijn II van Valkenburg, zoon van Gosewijn I en Oda van Waldbeck (geboren 1105 – overleden 8 augustus 1168)
Hij was een middeleeuws edelman. Hij was heer van Valkenburg en Heer van Heinsberg.
Hij volgde zijn vader in 1129 op als heer van Valkenburg. Door het overlijden van zijn oudste broer Gerard op 7 augustus 1129 erft Gosewijn ook Heinsberg, waardoor hij zich zowel heer van Valkenburg alsook graaf van Heinsberg mag noemen, zoals ook blijkt uit een oorkonde van 18 maart 1132 gesteld door koning Lotharius III van Supplinburg. Ook was hij voogd van de proosdij van Meerssen namens de abdij Sint-Remigius te Reims.
Gozewijn II was getrouwd met Adelheid van Sommerschenburg, dochter van paltsgraaf Frederik I van Sommerschenburg. Het echtpaar kreeg de volgende kinderen:
- Gosewijn III, († ca 1188), erft Valkenburg, ook actief als bestuurder in Noord-Italië. Vader van Gosewijn IV (kinderloos overleden)
- Filips I, aartsbisschop van Keulen, grondlegger van Keur-Keulen, bouwer stadsmuren Keulen, opdrachtgever Driekoningenschrijn, Dom van Keulen
- Herman, monnik
- Godfried, erft Heinsberg, gehuwd (2 februari 1172) met Sophia van Loon (ca. 1150 – 12 april 1185), dochter van Lodewijk I van Loon. Trouwe bondgenoot van zijn broer Filips die zijn huwelijk inzegende (Volgt 3b).
- Oda
- Mechthilde, erfdochter van Sommerschenburg. Zij trouwde met markgraaf Dedo III van Lausitz, graaf van Wettin
- Salome, trouwde met graaf Otto van Assel
Gosewijn had een buitenechtelijke dochter: Gertruid. Zij trouwde met ene Hezelo.
3a. Adelheid van Heinsberg
Geboren in 1108, overleden in 1180. Dochter van Gerard van Heinsberg en Irmgard van Plötzkau.
Gehuwd met Rodolphus van Beusichem. Geboren rond 1100, overleden in 1174.
Kinderen:
- Hubrecht van Bosinchem (Volgt Heren van Bosinchem nr. 7a)
- Allardus van Bosinchem ± 1148 – ….
- Ida van Bosinchem ± 1155 – …. (Volgt Heren van Bosinchem nr.7b)
3b. Godfried van Heinsberg (geboren 1140 – overleden 1188), zoon van Gosewijn II van Valkenburg en Adelheid van Sommerschenburg.
Hij was heer van Heijnsberg. Hij was gehuwd met Sophia van Loon (geboren 1150 – overleden 1185), een dochter van Lodewijk I van Loon.
Uit dit huwelijk:
- Adelheid van Heinsberg (Volgt 4)
4. Adelheid van Heinsberg (geboren 1175 – overleden 1217).
Zij was erfdochter van Heinsberg en erfde na het kinderloze overleden Gosewijn IV ook Valkenburg.
Zij huwde met Arnoud van Kleef (geboren 1155 – overleden 1201 Kleef), zoon van Dirk III van Kleef (zie Graven van Kleef nr. 7) en Adelheid van Sulzbach.
Kinderen:
- Dirk Kleef van Valkenburg (volgt 5)
- Machteld van Heinsberg
In de nasleep van de slag bij Bouvines werd het kasteel Valkenburg belegerd door troepen van de keizer, versterkt met het leger van de bisschop van Luik Hugo II van Pierrepont. Hoewel de omgeving flinke schade ondervond van het beleg, werd Valkenburg niet ingenomen. Op 8 september 1214 werd uiteindelijk een wapenstilstand getekend. Dirk nam op 28 juli 1227 deel aan de slag bij Ane aan de kant van Otto van Lippe (bisschop van Utrecht) en raakte daar gewond.Dirk is twee keer getrouwd geweest. Zijn eerste vrouw was Isolda (Isalda), dochter van Hendrik III van Limburg, de hertog van Limburg. Isolda overleed in 1221. Binnen een jaar trouwde Dirk I met Beatrix van Kyrberg-Dhaun (ca. 1190 – 1236), weduwe van Filips van Bolanden.Uit het huwelijk met Isolda kwamen vier kinderen voort:
- Hendrik, kanunnik en proost van St. Aposteln te Keulen
- Agnes, die trouwde Hendrik van Sponheim, heer van Heinsberg tussen 1228 en 1258.
- Mechtilde, getrouwd met Arnold II, graaf van Heusden (Volgt Heren van Heusden nr. 15 )
- Dirk, vroeg gestorven. Is net als moeder Isolda begraven in het klooster te Heinsberg.
Uit het huwelijk met Beatrix:
- Dirk II, de latere heer van Valkenburg (Volgt 6).
- Engelbert, de latere aartsbisschop van Keulen.
6. Dirk II van Valkenburg (geboren 1228 – overleden 1268), zoon van Dirk I en Beatrix van Kyrberg-Dhaun.
Hij was heer van Valkenburg. Hoewel Dirk II vaak te boek staat als heer van Valkenburg, moet worden opgemerkt dat tussen 1226 en 1236 zijn moeder Beatrix van Kyrberg-Daun niet zomaar als voogdes, maar als vrouwe van Valkenburg optrad.
Dirk was arbiter tussen Hendrik van Gelder, de gekozen bisschop van Luik, en hertog Hendrik II van Brabant. Hij steunde de Keulse bevolking tegen aartsbisschop Koenraad van Hochstaden. Familie van aartsbisschop Koenraad had in 1257 Herman de Rode uit het geslacht Kleingedank gevangengenomen. Het geslacht Kleingedank zocht hierop vergelding bij de aartsbisschop. Deze ontvluchtte de stad, maar viel vervolgens met zijn leger de stad aan. Dirk leidde de Keulse burgerij tegen de aartsbisschop. Bij Frechen troffen de twee legers elkaar en met zware verliezen moest de aartsbisschop zich terugtrekken.
Op 9 oktober 1261 werd Dirks broer Engelbert gekozen tot aartsbisschop van Keulen. De verhoudingen tussen aartsbisschop en Keulse burgerij zouden onder aartsbisschop Engelbert net zo vijandig zijn als onder zijn voorganger. Dirk koos nu partij voor zijn broer. Na Engelberts nederlaag bij de Slag bij Zülpich werd hij drie jaar gevangen gehouden in het kasteel van Nideggen door Willem van Gulik. Onder leiding van Rooms-koning Richard van Cornwall, viel Dirk in 1268 Keulen aan, gesteund door Walram IV van Limburg, Dirk II van Heinsberg en Diederik VII van Kleef. De stad werd belegerd maar wist alle bestormingen af te slaan. Toen Dirk met een groep ridders via een onder de stadsmuur door gegraven tunnel de stad probeerde in te dringen werd hij tijdig opgemerkt, en werd hij in de erop volgende gevechten gedood.
Dirk was verloofd met Margaretha van Wassenberg-Gelre (ca. 1210 – ca. 1250) maar die trouwde uiteindelijk met Willem IV van Gulik. Dirk trouwde vervolgens met Bertha van Limburg (ca. 1225 – 20 april 1254), erfdochter van Monschau, dochter van Walram III van Monschau en Elisabeth van Bar. Dirk en Bertha kregen een zoon en nog twee dochters:
- Walram (de rosse) van Valkenburg (1245/1254 – 1302), heer van Valkenburg en Monschau
- Elisabeth van Valkenburg (ca 1250 – 1280), gehuwd met Engelbert I van der Mark
- Beatrix van Valkenburg (ca 1254 of eerder – 1277), trad op 16 juni 1269 te Kaiserslautern in het huwelijk met Rooms-koning Richard van Cornwall
De overige kinderen van Dirk zijn uit zijn tweede huwelijk met Adelheid van Loon (ca. 1240 – ca. 1275), dochter van Arnold IV van Loon en Johanna van Chiny:
- Aleidis (Ida) van Valkenburg († 11 december 1296), abdis van Munsterbilzen.
- dochter, gehuwd met Willem van Hatert.
- Maria (Volgt 7), gehuwd met Arnold van Stein-Elsloo.
Adelheid hertrouwde na de dood van Dirk II met Albrecht van Voorne.
7. Maria van Valkenburg (geboren 1254), dochter van Dirk II Adelheid van Loon.
Zij was gehuwd met Arnold III van Steyn (geboren 1250 – overleden 1323).
Hij was een zoon van Arnold II van Steyn en Margaretha van Grimbergen.
Uit dit huwelijk:
- Elisabeth van Steyn (Volgt Heren van Steyn nr. 8)
Bronvermeldingen: Vestingstad Valkenburg