Lexmond

Lexmond in 1866, door J. Kuyper.

Lexmond is een dorp en voormalige gemeente in de gemeente Vijfheerenlanden in de provincie Utrecht. Het dorp is ontstaan aan de mond van de Laak, een riviertje dat rond 1000 de Zederik verbond met de Lek. Het woord Lexmond betekent dan ook monding van de Laak en niet zozeer monding van de Lek. Tot 1986 was Lexmond een zelfstandige gemeente, waarna het opging in de gemeente Zederik in de provincie Zuid-Holland. Op 1 januari 2019 fuseerde de gemeente Zederik met het naburige Vianen en Leerdam tot een nieuw te vormen gemeente Vijfheerenlanden. De gemeentelijke herindeling leidde tot een wijziging van de provinciegrens, waardoor Lexmond nu in Utrecht ligt.
Het dorp heeft ongeveer 2.780  inwoners (2019, CBS) en heeft ongeveer 1100 woningen. Het buitengebied is in gebruik voor de veehouderij en de fruitteelt.

Lexmond is ontstaan in de oostzijde van het uitgestrekte Hollandveen, op de plaats waar het veenstroompje de Laak ontsproot uit de rivier de Lek. De plaats wordt voor het eerst genoemd in de kronieken van Jacob van Maerlant. Het gebied viel onder het bestuur van de jurisdictie van de Utrechtse kapittels De Dom en Oudmunster. De Middeleeuws schrijver Melis Stoke beschrijft de verwoesting in 1132 van de versterking bij Lexmond, en waarschijnlijk het daarbij gelegen dorp door Floris de Zwarte. Tevens beschrijft hij het platbranden in 1237 van de oorspronkelijke vroeg-12e-eeuwse kerk. In de tweede helft van de 12e of begin van de 13e eeuw verplaatste de Lek haar loop en spoelde Lexmond weg. Iets zuidelijker werden de kerk en het dorp herbouwd. Het dorp groeide en annexeerde de buurtschappen Kortenhoeven in het oosten en Achthoven in het westen, die beide gebieden waren reeds voor 1108 ontgonnen. Lexmond maakte deel uit van de Heerlijkheid Vianen, dat ook in bezit is geweest van het geslacht Van Brederode. Een bastaardtak was de familie Van Brederode van Bolswaert, die de uiterwaard Bolswaard bij Lexmond bezat en zich hiernaar noemde. Op deze waard bezaten ze ook een huis, genaamd De Bol. In de tweede helft van de 14e eeuw werd buitendijks het versterkte huis Killestein gebouwd dat in de eerste helft van de negentiende eeuw werd afgebroken. De fundaties bevinden zich nog in de grond en het gebied is archeologisch beschermd. De gemeente Lexmond werd in 1811 uitgebreid met de buurtschap Lakerveld. Na de gemeentelijke herindeling van 1 januari 1986 behoorden Lexmond en haar buurtschappen bij de gemeente Zederik, die op 1 januari 2019 opging in de gemeente Vijfheerenlanden.
Bezienswaardig is de Nederlands-hervormde kruiskerk, een gotisch bouwwerk met toren uit de eerste helft van de 14e eeuw en schip en koor uit de tweede helft van de 14e eeuw. Het interieur bevat een Strumpfler orgel uit de 18e eeuw. Tevens bevinden zich in de kerk het wapenbord van het schuttersgilde en een rouwbord van de Heren van Brederode. In de kerk zijn grafzerken te vinden uit de 17e en 18e eeuw.Even buiten het dorp bevindt zich de Bonkmolen, een grote wipmolen die vaak op zaterdag te bezichtigen is en die samen met de Vlietmolen op vrijwillige basis de polder Lakerveld bemaalt.

Wapen van Lexmond                                           Afbeelding: Publiek Domein Wikipedia

Het wapen van Lexmond werd op 24 december 1817 bij besluit van de Hoge Raad van Adelaan de gemeente Lexmond in gebruik bevestigd. Op 1 januari 1986 fuseerde de gemeente samen met Ameide, Hei- en Boeicop, Leerbroek, Tienhoven, Meerkerk en Nieuwland tot de nieuw opgerichte gemeente Zederik. Het wapen van Lexmond is daardoor komen te vervallen. In het wapen van Zederik zijn geen elementen uit het wapen van Lexmond overgenomen.

Blazoenering

De blazoenering van het wapen luidde als volgt:
“Van lazuur beladen met een varkenskop van goud.”
De heraldische kleuren in het wapen zijn: lazuur (blauw) en goud (geel). Dit zijn de rijkskleuren.

Het wapen werd in de achttiende eeuw reeds als heerlijkheidswapen gevoerd en is afgeleid van dat van vroegere bezitters van de heerlijkheid Lexmond, de heren van Vianen en Brederode. Deze voerden behalve de leeuw met barensteel, zoals te zien op het wapen van Tienhoven, ook een wapen met een of meerdere varkenskoppen. De afbeelding gaat terug tot het wapen van Willem, heer van Lumey, die ook het ‘wilde zwijn der Ardennen’ werd genoemd. Ook Reinoud III van Brederode (1492-1556) en Hendrik van Brederode (1531-1568) voerden het zwijnshoofd in hun wapen.

 

Uit:

 

Voorouders:

  • Zweder I van Bosinchem en Vianen
    Geboren omstreeks 1225, overleden 1 april 1285. Zoon van Steven van Bosinchem van Vianen en Ava van Zuylen Anholt. Ridder, vermeld 1248-1284. Tevens maarschalk van de bisschop van Utrecht. In 1277 ontvangt Zweder van het kapittel van Oudmunster de plaats Lexmond in erfpacht. Hij is getrouwd met Margaretha Jacobsdr van Vlotstale Van Lichtenberg rond 1248.
  • Jan Jans van Roijen
    Heemraad en schepen te Lexmond. Geboren omstreeks 1575, overleden tussen 10 februari 1634 en 6 juli 1638 te Lakerveld. Zoon van Jan van Roijen.
    Gehuwd met Maagje. Geboren rond 1580, overleden vóór 14 december 1624 te Lexmond.
  • Adriaen Jansz van Roijen
    Geboren circa 1608, overleden circa 1664 te Lakerveld. Wonende Cruyendael te Lakerveld.  Zoon van Jan Jansz van Roijen en Grietje Cornelis.
    Hij was 1e gehuwd  in 1633 te Lexmond met:
  • Willemke Jansdr Prinsen
    Geboren rond 1610, overleden in 1653.  Dochter van Jan Cornelis Prins en Maagje Jacobs.
  • Frans Adriaensz van Rooijen
    Geboren rond 1640 te Lexmond, overleden na 1690. Zoon van Adriaen Jans van Rooijen en Willemke Jans Prinsen.
    Hij is 1e in de Nederduits Gereformeerde Kerk in 1686 getrouwd met Marrigje van Wajenoje. Geboren omstreeks 1645, te Wadenoijen. Overleden in 1686. Dochter van Gerrit van Wajenoje.

Dorpen en Steden

  facebook       

© 6 maart 2018, laatst bijgewerkt op 6  mei 2022