Renswoude

Renswoude is een dorp en gemeente in de Nederlandse provincie Utrecht. De gemeente ligt in de Gelderse Vallei en op het grondgebied ligt de solitaire Emminkhuizerberg. Renswoude werkt met de gemeenten Rhenen, Wageningen, Ede, Barneveld, Nijkerk, Scherpenzeel en Veenendaal samen in het regionaal samenwerkingsverband Regio Foodvalley.
De gemeente telt 5.259 inwoners (1 januari 2019, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 18,52 km².

Renswoude in 1865, door J. Kuyper

Renswoude is met dit inwoneraantal de kleinste gemeente in de provincie Utrecht, en bovendien ook een van de kleinste gemeenten in Nederland. De bevolking is de afgelopen tien jaar met ruim 8% gegroeid. In deze zelfde periode trad er in de hele provincie een groei op van eveneens ruim 8%; Renswoude kent dus een gemiddeld groeipercentage. Deze groei is niet bepaald geleidelijk gegaan; tot en met 1995 lag de bevolkingsomvang rond de 3.700 en daarna werd plots de sprong gemaakt richting de 4.000 inwoners. Dit had vooral te maken met de realisatie van de nieuwe wijk Spikhorst, in 1995.

Binnen de gemeentegrenzen liggen geen andere kernen, behoudens de buurtschap Emmickhuizen.

Huis Emmickhuizen rond 1750, door Jan de Beijer.      Afbeelding: Publiek Domein Wikipedia

Emmickhuizen is een buurtschap behorende tot de gemeente Renswoude in de provincie Utrecht. Het ligt 4 kilometer ten noorden van Veenendaal aan de spoorlijn Utrecht – Arnhem.
De buurtschap is vernoemd naar het middeleeuwse huis Emmickhuizen, dat hier vroeger stond op de Emminkhuizerberg.
Het huis werd voor het eerst genoemd in 1309. Het heeft verschillende eigenaren gehad. Van het middeleeuwse bouwwerk was waarschijnlijk aan het begin van de zeventiende eeuw al weinig meer over. Van latere bouwsels zijn alleen afbeeldingen bekend die gebaseerd zijn op een tekening van Jan de Beijer rond 1750.

De betekenis van de naam Renswoude: Rhenen-s woude, uit de tijd dat dit grondgebied nog bij Rhenen hoorde.

Al in 855 werd Renswoude als silva Hrenhem (het Rhenense woud) genoemd in een oorkonde. De nederzetting Renswoude is echter veel minder oud. Die ontstond eigenlijk pas rond 1400. Renswoude bestond toen uit een versterkt huis, de Borgwal genaamd, en een aantal verspreid liggende boerderijen. In 1638 stichtte Johan van Reede een dorp bij de voormalige Borgwal. Dit bestond uit de huidige Dorpsstraat, met hierlangs wat lintbebouwing. Hiernaast ontstonden er nog twee achterwegen, de huidige Molenstraat en de Kerkstraat. Ook liet Van Reede het kasteel Renswoude (1654) en de koepelkerk (1639, naar een ontwerp van Jacob van Campen) bouwen.

kasteel Renswoude                                                                Foto: Wikipedia

Kasteel Renswoude, vroeger Borchwal, is een kasteel en ridderhofstad en bijbehorend landgoed bij Renswoude in de Nederlandse provincie Utrecht.
Waarschijnlijk dateert het eerste huis uit einde 14de eeuw. Wellicht wijst de naam op een borgwal die om het kasteel heeft gelegen.
In 1654 werd het versterkte huis, dat in de 17e eeuw ‘Borchwal’ werd genoemd, in opdracht van Johan van Reede gesloopt en vervangen door het landhuis naar ontwerp van Ghijsbert Theunisz. van Vianen en Peter Jansz. van Cooten. Het huidige huis in Hollands-classicistische stijl is waarschijnlijk op de middeleeuwse fundamenten gebouwd.

In 1674 werd Renswoude een zogenaamde “Hooge en vrije heerlijkheid,” een gebied met een eigen onafhankelijke rechtspraak. Uit deze heerlijkheid werd in 1795 de gemeente Renswoude gevormd. Pas in 1818 werden de grenzen van de gemeente officieel juridisch vastgesteld. Het was echter al eeuwen duidelijk hoe de grenzen liepen.

Plannen voor grenswijzigingen en gemeentelijke herindelingen hebben een prominente rol gespeeld in de geschiedenis van de gemeente Renswoude. Een belangrijke grenswijziging vond plaats op 1 januari 1960. Toen verloor Renswoude grote stukken van haar grondgebied aan Veenendaal en Scherpenzeel. Het ging hier onder andere om de Emminkhuizervenen. Dit gebied besloeg ongeveer 150 hectare.

Renswoude is vooralsnog de kleinste zelfstandige gemeente in de provincie Utrecht. Al jaren waren er plannen voor een samenvoeging met Woudenberg en Scherpenzeel. Deze gemeenten waren voorstander, het college en de gemeenteraad van Renswoude echter niet. Op 26 september 2007 was er een referendum met als onderwerp de zelfstandigheid van Renswoude. Met een percentage van 83,7 was de opkomst hoog. 98,4% van de kiezers stemde voor zelfstandigheid, 1,6% tegen. De maatschappelijke weerstand tegen een gedwongen fusie met Woudenberg en Scherpenzeel bleek ook uit een fakkeloptocht in 2008 bij de hoorzitting van de provincies Utrecht en Gelderland, waarbij 1.500 van de 4.600 inwoners hun ongenoegen uitten tegen de fusie. Dit terwijl in de gemeenten Scherpenzeel en Woudenberg slechts enkele burgers kwamen opdagen bij soortgelijke hoorzittingen.

Renswoude blijft voorstander van zelfstandigheid. Renswoude is een van de gemeenten in Nederland die nog een eigen woningbedrijf heeft.

De gemeente Renswoude ziet op de lange termijn, in het eventuele geval dat taken niet meer zelfstandig uitgevoerd kunnen worden, meer heil in een vrijwillige samenwerking met Veenendaal (ca. 62.000 inwoners) dan in een gedwongen fusie met de 2 buurgemeenten Woudenberg en Scherpenzeel (samen ca. 21.000 inwoners). In verband hiermee is er dan ook een samenwerkingsovereenkomst tussen Renswoude en Veenendaal getekend. Op 9 maart 2010 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel tot herindeling van Renswoude, Woudenberg en Scherpenzeel controversieel verklaard. Uiteindelijk heeft de minister van Binnenlandse Zaken bij brief van 5 juli 2011 laten weten het fusie wetsvoorstel in te trekken. Hiermee is een herindeling (op korte termijn althans) definitief van de baan.

In Renswoude zijn 2 kerken, 1 supermarkt en enkele andere winkels. Ook zijn er 2 tankstations, een badmintonvereniging, een voetbalvereniging, een sportschool, een volleybalvereniging, een gymnastiekvereniging, een muziekvereniging, een Oranjevereniging en een tennisvereniging. Het dorp geniet enige bekendheid omdat het tijdens verkiezingsavonden als een van de eerste gemeenten de uitslag bekendmaakt, in competitie met onder andere Schiermonnikoog en Rozendaal.

De lokale radiozenders Valleiradio.nl en Midland FM zijn gericht op Renswoude, Scherpenzeel, Woudenberg en Veenendaal. de lokale tv-omroep Dorp en streek tv, is gericht op Maarn, Maarsbergen, Renswoude, Scherpenzeel, Woudenberg, Rhenen en Elst.

Renswoude heeft twee scholen, beide protestants-christelijke basisscholen en onderdeel van de scholengemeenschap VPCO De Viermaster.

Het eerste wapen met inschulpingen in plaats van uitschulpingen. (1957)                  Afbeelding: Wikipedia

Het wapen van Renswoude is het gemeentelijke wapen van de Utrechtse gemeente Renswoude. Het werd op 20 maart 1957 door de Hoge Raad van Adel aan de gemeente toegekend. Op 4 maart 1996 is de tekening aan de beschrijving aangepast en is een nieuw wapendiploma opgemaakt, omdat de tekening afweek van de beschrijving.

Het wapen is afgeleid van het familiewapen van het geslacht Van Arkel. Jan van Arkel, bisschop van Utrecht, kocht de heerlijkheid waarin Renswoude ligt in 1345 van de stad Rhenen. Robbert van Arkel, een broer van de bisschop, kreeg hem in leen. Via de heren Van Arkel kwam de heerlijkheid in bezit van Jan van Rijnesteijn, een bastaardzoon van bisschop Jan van Arkel. Zijn wapen was het familiewapen van Van Arkel, vermeerderd met een uitgeschulpte zoom, als teken van een bastaardzoon. Dit wapen werd ook nadat de heerlijkheid niet meer in bezit van de familie was, als heerlijkheidswapen gebruikt. Het werd op 10 november 1819 door de Hoge Raad van Adel in gebruik bevestigd.

Gecorrigeerde wapen van de gemeente Renswoude (1996)                                  Afbeelding: Publiek Domein Wikipedia

De gemeente, als opvolger van de heerlijkheid, vroeg pas in 1957 een wapen aan. Dit werd het heerlijkheidswapen, maar dan met een ingeschulpte schildzoom in plaats van een uitgeschulpte zoals de heerlijkheid het voerde. Bij het tekenen ging het echter fout: de schildzoom werd ingeschulpt getekend in plaats van uitgeschulpt, zoals in de beschrijving was vermeld. Zowel in de beschrijving als op   tekening werd de schildzoom omgekeerd en er werd opnieuw een wapendiploma afgegeven waarvan de tekening anders was dan de beschrijving, en precies dat was wat de gemeente niet had gewenst met de wijziging. Pas in 1996 werd deze fout ontdekt. De beschrijving is gelijk gebleven, maar de tekening werd aangepast, waardoor geen nieuw Koninklijk Besluit hoefde te worden uitgevaardigd. Waarmee de tekening wél aan de beschrijving voldoet, maar nog altijd niet aan de wens van de gemeente. Historisch gezien is het wapen echter door de gemaakte vergissingen in de schildzoom onjuist. In 2016 was de gemeente voornemens om het wapen te vervangen voor een modern logo. Daar bleek grote weerstand tegen, waardoor de plannen uitgesteld werden. Tevens leeft in 2016 nog altijd de gedachte om het wapen te laten herzien.

De beschrijving van 20 maart 1957 luidt als volgt:
“In zilver 2 beurtelings gekanteelde dwarsbalken van keel en een smalle ingeschulpte schildzoom van azuur. Het schild gedekt door een gouden kroon van 3 bladeren en 2 parels.”

N.B.:

  • De heraldische kleuren zijn zilver (wit), keel (rood), azuur (blauw) en goud (geel).
  • De tekening op het wapendiploma vertoonde een uitschulping in plaats van een inschulping. In 1996 is een nieuw wapendiploma opgemaakt waarop dit is gecorrigeerd.
Uit:
Wikipedia – Renswoude
Wikipedia – Wapen van Renswoude
Wikipedia – Kasteel Renswoude
Wikipedia – Emmickhuizen

Voorouders:

  • Grietje Hermensd van Wingelaar
    Zij is gedoopt op 10 november 1695 in Scherpenzeel, woonachtig te Renswoude. Dochter van Hermen Willemsz (zoon van Willem Harmensz) en Jantje Jordensdr.
    Grietje is genoemd naar Hoeve de Wingelaar te Renswoude, wat later de Beek werd genoemd.
    Haar kinderen en nageslacht gingen de achternaam Wingelaar voeren.
    Zij is getrouwd op 20 juni 1717 te Renswoude met:
  • Gijsbert Reierssen.
    Hij is gedoopt op 18 januari 1691 in Barneveld. Zoon van Reyer Teunissen en Woutertje Reyersdr.

Terug naar:

Dorpen en Steden

  facebook       

© 11 augustus 2020