Land van Grimbergen

Grimbergen was het stamgebied van de Berthouts. Het Land van Grimbergen was het oostelijk gebied van het landgraafschap Brabant en reikte tot de Schelde en de Rupel. Op vraag van de Berthouts werd rond 1126 de Abdij van Grimbergen gesticht. Hun ontvoogdingspolitiek ten opzichte van de graven van Leuven gaf echter aanleiding tot gewelddadige conflicten. In de Grimbergse oorlog (begonnen in 1139) en de Slag van Ransbeek (1142) moesten de Berthouts echter uiteindelijk het onderspit delven. De Berthouts onderwerpen zich uiteindelijk in 1159 aan hertog Godfried III van Leuven en worden later zelfs trouwe vazallen van de hertogen van Brabant.

1159 is het jaar dat de houten bolwerk van de Heren van Grimbergen is afgebrand tijdens Grimbergse Oorlogen. In de 13e eeuw een nieuw stenen kasteel is gebouwd. De fundamenten van dat kasteel zijn waarschijnlijk nog onder de ruïne van vandaag aanwezig.
Grimbergen is een plaats en gemeente in de provincie Vlaams-Brabant in België. De gemeente, die de benaming “Parel van Brabant” deelt met de Nederlandse dorpen Oisterwijk en Heeze, telt ruim 36.000 inwoners.

Berthout, of gespeld Berthoud, is een oud riddergeslacht, dat in de 11e eeuw voor het eerst vermeld met betrekking tot de heerlijkheid Grimbergen. Na een hoogtepunt in de 12e eeuw stierf het geslacht uit in de 13e eeuw. Hun gebied, het “Land van Grimbergen”, strekte zich uit van de Schelde tot aan de Rupel in Mechelen en Leuven en de Dender in Dendermonde.
Wouter I Berthout (of Wouter I Draeckenbart) wordt als de stamvader van het geslacht beschouwd, en wordt voor het eerst vermeld in 1096, als voorlaatste getuige bij een schenking van Ida van Verdun aan de abdij van Affligem. Hij was waarschijnlijk heer van Grimbergen en Mechelen. Mechelen was toen leengoed van de bisschoppen van Luik. De macht van de familie groeide geleidelijk, met o.a. de stichting van de abdij van Grimbergen tussen 1126 en 1128. Zij oefenden het tolrecht over de Zenne uit. Sommige Berthouts uit de eerste generaties namen ook deel aan de kruistochten.

De Berthouts probeerden, vanuit hun stamburcht te Grimbergen, zich te ontvoogden van de graven van Leuven in het landgraafschap Brabant. Dit mondde uit in de Grimbergse Oorlogen (1139-1159). Uiteindelijk moesten de Berthouts het onderspit delven: Godfried III van Leuven liet de motte van de Berthouts in Borgt tot de grond toe afbranden. Achteraf werden de Berthouts wel trouwe vazallen van de hertogen van Brabant.

Wouter VII Berthout, heer van Mechelen, sterft in 1288. De afstamming van twee van zijn zonen sterft vrij snel uit, zodat slechts een mannelijke afstammeling overblijft, Floris, die zelf geen zonen heeft: zijn dochter, Sophie Berthout, huwt met Reinald II van Gelre. Daarmee komt ook een einde aan het Berthoutsgeslacht in Mechelen.

Eerste Heren van Grimbergen

1. Alard van Grimbergen (geboren ca. 804).
Zoon van Odelard van de Haspengau.
Gehuwd met een onbekende vrouw.
Een zoon:

• Arnold I van Grimbergen

 

2. Arnold I van Grimbergen (geboren 836)
Zoon van Alard van Grimbergen.
Gehuwd met een onbekende vrouw.
Een zoon:

• Berthold I van Grimbergen

 

3. Berthold I van Grimbergen (geboren ca. 868).
Zoon van Arnold I van Grimbergen.
Gehuwd met een onbekende vrouw.
Een zoon:

• Boggis van Grimbergen

 

4. Boggis van Grimbergen (geboren ca. 905)
Zoon van Berthold  van Grimbergen.
Gehuwd met een onbekende vrouw.
Een zoon:

• Berthold II van Grimbergen.

 

5. Berthold II van Grimbergen (geboren ca. 935)
Zoon van Boggis van Grimbergen.
Gehuwd met een onbekende vrouw.
Een zoon:

• Arnold II van Mechelen en Grimbergen

 

6. Arnold II  van Mechelen en Grimbergen (geboren 965).
Zoon van Berthold II van Grimbergen.
Gehuwd met een onbekende vrouw.
Een zoon:

• Arnold III  van Mechelen en Grimbergen

7. Arnold III van Mechelen en Grimbergen (geboren ca. 1000)
Zoon van Arnold II van Mechelen en Grimbergen.
Gehuwd met een onbekende vrouw.
Een zoon:

• Geeraert van Mechelen en Grimbergen

8. Geeraert  van Mechelen en Grimbergen (geboren ca. 1032)
Zoon van Arnold III van Mechelen en Grimbergen.
Gehuwd met Ermengarde. Uit dit huwelijk:

• Margaretha van Grimbergen (Volgt 9)

De Berthouts als Heren van Grimbergen

9. Margaretha van Grimbergen
Dochter van Geeraert  van Mechelen en Grimbergen en Ermengarde.
Zij was gehuwd met Wouter I “Draeckenbaert”  Berthout (geboren ca. 1070 – overleden na 1110, Wouter is begraven in de abdij van Grimbergen). Hij was een Brabants edelman.
Wouter werd door huwelijk heer van Grimbergen en Mechelen, en voogd van Mechelen (1096-1110). Hij nam deel aan de Eerste Kruistocht. Na zijn thuiskomst ontgon hij grote gebieden ten noorden van Brussel en stichtte daar in 1110 (of 1128) de abdij van Grimbergen. Het kasteel van Grimbergen lag op een 13 m hoge motte, bij de kruising van de oude landweg van Brugge en Gent naar Brussel, met de Zenne, tegenover Vilvoorde.
Wouter huwde later met Adeline van Boechout.

Kinderen van Wouter:

• Arnoud I Berthout (ca. 1100 – voor 1140) (Volgt 10.a)
• Gerard I Berthout (1108 – 1179), gehuwd met Oda van Aarschot.
• Alveric
• Lutgarde, getrouwd met Boudewijn III van Gent
• Adele Berthouts,  (Volgt 10.b)

Vermeldingen:
Wikipedia – Wouter I Berthout
Margaretha van Grimbergen (1140-….) » Genealogie Online

–

10.a. Arnoud I Berthout (geboren ca. 1100 – overleden voor 1140).
Hij en zijn zoon van Wouter II Berthout hadden geweigerd om Godfried II van Leuven te erkennen als hertog, toen die over die titel in conflict was met Hendrik II van Limburg. Hierdoor ontstonden de Grimbergse Oorlogen.
Hij was gehuwd met een onbekende vrouw.
Zoon:

• Wouter II Berthout van Grimbergen (Volgt 11)

–

10.b. Adele Berthouts (geboren ca. 1115).
Dochter van Wouter I “Draeckenbaert”  Berthout.
Zij was gehuwd met Dirk I van Altena (Volgt Heren van Altena nr 3).

–

11. Wouter II van Berthout van Grimbergen (geboren ca. 1130 – overleden 1201)
Hij was één van de leiders in de Grimbergse oorlogen. Wouter was heer van Grimbergen en Mechelen. Wouter en zijn vader Arnoud (zoon van Wouter I Berthout) hadden geweigerd om Godfried II van Leuven te erkennen als hertog, toen die over die titel in conflict was met Hendrik II van Limburg. Terwijl Godfried in oorlog was met Hendrik, viel Wouter een burcht van Godfried aan. Toen Godfried zijn hertogstitel veilig had gesteld bezette hij de gebieden van Wouter maar werd na een hevige strijd weer verdreven. Godfried zocht steun bij Vlaanderen en Namen en belegerde het kasteel van Grimbergen. De Berthouts zochten steun bij Hendrik van Limburg en werden ook geholpen door een aantal onafhankelijke heren uit het Brabantse grensgebied, zoals de heren van Arkel. Volgens een middeleeuwse kroniek overleed Godfried tijdens de belegering en werd zijn zoon Godfried III van Leuven in zijn wieg hoog in een boom gehangen, om de Brabantse troepen aan te sporen.

Uiteindelijk moesten de Berthouts zich onderwerpen. Hun kasteel werd in 1159 afgebrand en hun uitgestrekte goederen werden verdeeld over verschillende takken van de familie. Wouter was getrouwd met Bonne (…. – ca. 1195), dochter van Lodewijk I van Loon. Zij kregen de volgende kinderen:

• Wouter III (Volgt 12a)
• Egidius (ovl. na 1217)
• Gerard II (ca. 1149 – 1188), heer van half Grimbergen en Rumst, lid van de Johannieter Orde, gehuwd met Mathilde van Ninove (Volgt 12)

Vermelding:
Wikipedia – Wouter II Berthout

 

12a. Wouter III Berthout
Hij was zoon van Wouter II Berthout en Ghuda van Bretagne. Wouter III van Berthout huwde met Sofie (van Holland of van Loon). Na zijn overlijden zou de familie vertakken in drie belangrijke vertakkingen in Mechelen, Duffel-Geel en Berlaar.
Wouter III Berthout en Sofia kregen twee zonen:

• Wouter IV Berthout
• Hendrik I Berthout

Uit: Wouter III Berthout – Wikipedia

–

12b.  Gerard II Berthout van Grimbergen (geboren ca. 1149 – overleden 1188)
Zoon van Wouter II Berthout van Grimbergen en Bonne van Loon.
Heer van half Grimbergen en Rumpst, door huwelijk Heer van Ninove.
Hij was gehuwd met Mathilde van Ninove, dochter van  Gérard de Ninove (Zie Heren van Ninove nr. 3) en Gisèle van Peteghem  (Zie Heren van Peteghem nr. 6a).
Uit dit huwelijk:

• Arnold III van Grimbergen (Volgt 13a)
• Gerard III van Grimbergen (Volgt 13b)

13a. Wouter IV Berthout
Overleden te Damietta op 1219-20. Hij was een leenman van de hertog van Brabant en prins-bisschop van Luik, die leefde tussen het einde van de 12e en het begin van de 13e eeuw. Hoewel hij de vierde Berthout was om deze naam te voeren, noemen sommige historici hem Wouter I, omdat hij de eerste van deze familie was om een belangrijke politieke rol spelen in de heerlijkheid Mechelen, waar hij de functie van voogd (advocatus) van de bisschoppen van Luik uitoefende.

Wouter was de zoon van Wouter III Berthout en Guda van Bretagne. We kennen zijn geboortedatum niet. Bij de dood van zijn vader, omstreeks het jaar 1202, erfde hij verschillende gebieden, voornamelijk in de streek van Mechelen en in het land van Arkel. Zijn vader bekleedde reeds in Mechelen de functie van voogd (advocatus) van het Sint-Romboutskapittel. Wouter IV Berthout was broer van Hendrik I Berthout.

Bij het overlijden van Albert II van Dabo-Moha in 1212 brak er oorlog uit tussen de neef van deze laatste, hertog Hendrik I van Brabant, en Hugo van Pierrepont, de prins-bisschop van Luik, aan wie Albert zijn allodia, het graafschap Moha en Waleffes, had nagelaten. Wouter koos de partij van de hertog van Brabant tegen de prelaat, en voegde zich met zijn vazallen bij de rangen van het hertogelijke leger. Na een eerste Brabantse overwinning, die leidde tot de plundering van Luik in 1212, de troepen van de hertog werden echter op 13 oktober 1213 verslagen in de bloederige slag van Steps.

De inwoners van Mechelen, waarschijnlijk aangemoedigd door Wouter die zijn macht in de heerlijkheid wou verstevigen, maakten van deze onrust gebruik om zich te verzetten tegen hun heer, de bisschop van Luik, door te weigeren de hem verschuldigde belastingen te betalen. Volledig in beslag genomen door zijn oorlog tegen de hertog, had de bisschop niet de middelen om zijn rechten met geweld af te dwingen en nam daarom zijn toevlucht tot onderhandelingen met Wouter Berthout.

In een oorkonde uit 1213 erkende Wouter Berthout vervolgens de soevereiniteit van de bisschoppen van Luik over de heerlijkheid Mechelen. In ruil hiervoor werden hem gebieden, grote voorrechten en een zeer uitgebreide autoriteit toegekend. Wouter erkende zichzelf hiermee als een vazal van de prins-bisschop van Luik en beloofde diens belangen te verdedigen in Mechelen. Aldus, zelfs als hij niet officieel de titel van advocatus droeg, oefende hij de facto de functies van deze vanaf deze datum uit.

Wouter maakte verschillende reizen naar het Heilige Land om tegen de ongelovigen te vechten. Zijn vrouw, Sofie, die hem vergezelde naar Syrië, stierf er in 1209 en werd begraven in Akko.

Men vermeldt dat Wouter Berthout in 1216 naar Aragon trok om er aan de kant van koning Jacobus I te vechten tegen de Saracenen en dat deze uit dankbaarheid hem het recht zou hebben verleend om drie van de negen palen van zijn schild over te nemen. Dit zou de oorsprong van het wapen van de familie Berthout van Mechelen verklaren: in goud drie palen van keel. Deze uitleg wordt echter door sommige historici in twijfel getrokken.

Terug in Mechelen duurde het niet lang of Wouter was weldra weer op weg naar Jeruzalem als Kruisvaarder in de Vijfde Kruistocht en stierf onder de muren van Damietta (Egypte). Enkele historici zijn van mening dat hij stierf op 20 oktober 1219, maar anderen dateren zijn overlijden kort na 27 januari 1220, op basis van een akte die in dat jaar werd ondertekend Wouter Berthout, zijn zonen Gillis en Arnold en zijn broer Hendrik, die hem hadden vergezeld naar Damietta.
Zijn gebalsemde lichaam werd gerepatrieerd en begraven in Sint-Romboutskathedraal te Mechelen.

Wouter was getrouwd met Sofie (mogelijk een dochter van Floris III van Holland).Verschillende bronnen vermelden dat zij drie kinderen hadden:

• Wouter V Berthout (†1243), die zijn vader opvolgde als advocatus van Mechelen ;
• Hendrik (overleden na 1235), de heer van Duffel ;
• Gillis (overleden na 1223), bijgenaamd “met de Baard”, werd een ridder van de Duitse Orde op zijn terugkeer van de Vijfde Kruistocht en wiens zoons Gillis en Lodewijk heren van Berlaar waren.
• Maria Berthout
• Arnold (mogelijk Arnold van Rotselaar), waarvan niets bekend is, behalve dat hij zijn vader naar Damietta vergezelde tijdens de Vijfde Kruistocht.

Uit: Wouter IV Berthout – Wikipedia
–

13b. Arnold III van Grimbergen
Geboren 1167, overleden in 1240.
Zoon van Gerard II Berthout van Grimbergen en Mathilde van Ninove.
Hij was gehuwd met Sophia van Altena. Dochter van Boudewijn van Altena (Zie Heren van Altena nr. 5a) en Margaretha van Bornem, vrouwe van Kortessem.
Uit dit huwelijk:

• Margaretha van Grimbergen (Volgt 14a)

–

13c. Gerard III Berthout van Grimbergen 
Geboren in 1160, overleden in 1200. Zoon van Gerard II Berthout van Grimbergen en Mathilde van Ninove.
Heer van Grimbergen en Ninove.
Hij is in 1190 getrouwd met Adelheid van Rosoy. Dochter van Reinoud van Rosoy en Juliana van Rumigny.
Kinderen:

• Gerard IV van Berthout Heer van Grimbergen  1190-1225 (Volgt 14b)
• Mathilde van Berthout  1190 – ….
• Willem I van Berthout Heer van Lubeck  1195-1253

 

14a. Wouter V Berthout
Geboren rond 1220, Overleden op 10 apr 1243. Zoon van Wouter Berthout en Sophia (van Holland).
Getrouwd met Adeloia (Enghien) van Enghien.
Kinderen:

• Wouter Berthout
• Gillis (Berthout) van Humbeek
• Henrik Berthout

Vermelddingen:
Wouter Berthout (abt.1220-1287) | WikiTree 

–

14b. Margaretha van Grimbergen (Geboren ca. 1212),  Dochter van Arnold III, heer van Grimbergen en Sophia van Altena
Gehuwd met Arnold II, heer van Steyn.
Uit dit huwelijk:

• Arnold III van Steyn (geboren 1250 –  overleden 1323), gehuwd met Maria van Valkenburg (Volgt Heren van Valkenburg nr. 7)

–

14c. Gerard IV Berthout van Grimbergen
Geboren in 1190, overleden in 1225. Zoon van Gerard III van Grimbergen  en Adelheid van Rosoy.
Heer van Grimbergen.
Hij is getrouwd in 1215 met Agnes van Beveren. Geboren circa 1187, overleden ná 1225. Dochter van Dirk VII van Beveren (Zie Heren van Beveren nr. 7a) en Adeline de Coucy.
Dochter:

• Adelheid van Grimbergen  1215-1250 (Volgt 15b)

 

15a. Wouter VI Berthout
Bijgenaamd De Grote, (gestorven 1286) was heer van Mechelen tussen 1243 en 1286.
Hij was de zoon van Wouter V Berthout en was als heer van Mechelen een leenman van de prins-bisschop van Luik. Onder zijn bewind kende de lakenhandel in Mechelen een grote bloei. Hij slaagde erin zijn machtsbasis uit te bouwen door zijn leenheer uit te spelen tegen de hertog van Brabant. Hij was immers getrouwd met een nicht van hertog Hendrik II. Dit leidde tot een korte belegering van Mechelen in 1268 door prins-bisschop Hendrik III van Gelre, gesteund door de graven van Gelderland, Gullik en Loon. Na negen dagen werd de belegering echter al opgebroken en werden onderhandelingen gevoerd, die uiteindelijk alles bij het oude lieten.
Wouter huwde in 1238 met Maria van Auvergne (gestorven 19 mei 1280), de dochter van Willem X van Auvergne en Adelheid van Brabant. Ze kregen vijf kinderen:

• Wouter VII Berthout (gestorven 1288), heer van Mechelen,
• Floris Berthout (Volgt 16)
• Willem Berthout (gestorven 1301), bisschop van Utrecht,
• Mathilde (gestorven 1306),
• Sofie (gestorven 1299)

Uit: Wouter VI Berthout – Wikipedia

–

15b. Adelheid Berthout van Grimbergen
Geboren in 1215, overleden in 1250. Dochter van Gerard IV van Grimbergen en Agnes van Beveren.
Zij was gehuwd met Godfried van Perwijs. Geboren 1210, overleden 1257. Zoon van Willem van Leuven, heer van Perwijs en Maria van Orbais.
Heer van Perwijs en Ruisbroek.
Dochter:

• Agnes van Perwijs (Volgt Heren van Perwijs nr. 3)

Vermeldingen:
Adelheid van Berthout van Grimbergen (± 1210-± 1254) » Genealogie Online

 

16. Floris Berthout
Overleden in 1331. Heer van Mechelen en heer van Berlaar. Floris was een zoon van Wouter VI Berthout en Maria van Auvergne. Na de dood van zijn oudere broer Wouter VII Berthout (gestorven in 1288) en van zijn neven Jan Berthout (gestorven 1304) en Gillis Berthout (gestorven 1310) werd hij de nieuwe heer van Mechelen. Net als zijn voorgangers was hij verwikkeld in de machtsstrijd over de heerlijkheid Mechelen tussen de Berthouts, de prins-bisschop van Luik en de hertog van Brabant. In 1316 verpandde Adolf van der Mark, prins-bisschop van Luik en leenheer van de stad, Mechelen aan graaf Willem II van Henegouwen. Die stelde op zijn beurt de hertog van Brabant aan als voogd van Mechelen. Floris Berthout zag zich gedwongen af te zien van verdere afspraken op Mechelen en was zo de laatste Berthout die heer van Mechelen was.
Floris Berthout trouwde met Mathilde van der Mark. Overleden in 1331. Dochter van Engelbert van der Mark en Elisabeth van Valkenburg.
Zij kregen een dochter:

• Sofia Berthout (Volgt 17)

Uit: Floris Berthout – Wikipedia

 

17. Sofia Berthout
Overleden 6 mei 1329. Erfgename van de heerlijkheid Mechelen, dochter van Floris Berthout , heer van Mechelen, en Mathilde van der Mark.
Zij was gehuwd met Reinoud II van Gelre. Geboren circa 1295 – overleden te Arnhem op 12 oktober 1343, bijgenaamd de Rode of de Zwarte, was graaf van Gelre van 1326 tot 1339 en hertog van Gelre van 1339 tot 1343. Hij was de zoon van graaf Reinoud I van Gelre (Zie Graven van Gelre nr. 10a) en Margaretha van Dampierre (1272-1331), gravin van Vlaanderen.(Zie Heren van Dampierre nr. 7).
Uit dit huwelijk zijn de volgende kinderen bekend:

• Margaretha (ca. 1320 – 4 oktober 1344), 4 juli 1342 gehuwd met Gerard, zoon van graaf Willem VI van Gulik. Zij was reeds op 1 maart 1333 verloofd met Gerard, naar aanleiding waarvan zij op 1 december 1333 de heerlijkheid en voogdij Mechelen voor 60.000 gulden verkocht aan graaf Lodewijk van Vlaanderen.
• Mechteld (ca. 1325-1384) in 1336 gehuwd met graaf Godfried van Loon en Chiny (?-1342), in 1348 met graaf Jan I van Kleef (1292/93-1368) en in 1372 met Jan van Chatillon graaf van Blois (†1381)
• Elisabeth (-1376), abdis van het Klooster ‘s-Gravendaal, gelegen tussen Kessel en Asperden in Duitsland.
• Maria (-1397), gehuwd met hertog Willem II/VII van Gulik , ouders van de uiteindelijke opvolgingslinie (Volgt Graven van Gelre nr. 12)
  

Uit: Wikipedia – Reinoud II van Gelre

Bronvermeldingen:
Het Land van Grimbergen
De Berthouts en de Heren van Grimbergen
Voorouders Alix van Grimbergen
Voorouders Alix van Berthout-Nienhoven van Grimbergen
Voorouders Sophia Berthout van Mechelen (± 1295-1329) » Genealogie Online
Wouter I Berthout (abt.1110-) en nazaten | WikiTree 
Wikipedia – Berthout
Heerlijkheid Mechelen – Wikipedia
Genealogische Bronnen – JohnOoms.nl

–

Terug naar:

Heren en Vrouwen van…