Werkendam

 

Gemeente Werkendam rond 1870, door J. Kuyper

Werkendam is een dorp in de gemeente Altena in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Het ligt ten zuiden van de plaats waar de Boven-Merwede zich splitst in de Nieuwe Merwede en Beneden-Merwede. De kern Werkendam telde in 2019 11.360 inwoners.

Tot 1950 was Werkendam een zelfstandige gemeente. Toen werd Werkendam samengevoegd met de gemeente De Werken en Sleeuwijk, waartoe ook buurtschap Kille behoorde. In 1973 werd het dorp Nieuwendijk bij Werkendam gevoegd, en in 1997 fuseerde de gemeente Werkendam met de gemeente Dussen tot de  gemeente Werkendam, die in 2019 opging in de gemeente Altena.

De naam Werkendam hangt vermoedelijk samen met de afdamming van het riviertje De Werken (een, inmiddels verdwenen, zijtak van de Alm), die omstreeks 1230 heeft plaatsgevonden. De naam Werken heeft mogelijk betrekking op vlechtwerk van wilgentenen, voor de visserij.
De naam zegt het al: Werkendam is de afdamming van het riviertje de Werken. Als onderdeel van de grote waterbouwkundige werken in de Groote Waard vindt omstreeks 1230 de afdamming plaats. Voor die tijd bevond zich al een nederzetting op die plaats, met de naam Wirkenemunde, voor het eerst vermeld in 1064.
Willem II van Horne, Heer van Altena, bepaalde in 1290 dat de bewoners van een aantal dorpen uit Altena niet hoeven te helpen bij het maken van de Merwededijk in Altena en van de dijk tussen Werkendam en Veenregrave.Willem ver Mergrietensoene kreeg al in 1283 van zijn vader Willem, Heer van Brederode, een leenbezit te Houweningen en Barendrecht; op 17 september 1317 beleent Didderic, Heer van Brederode zijn broer Willem ver Mergrietensoene met alle tienden die hij (Didderic) heeft in het ambacht, alsmede met een deel in Werkendam te versterven op Willems oudste wettige zoon of bij ontstentenis van het mannelijk geslacht op zijn oudste wettige dochter, dan wel hun nakomelingen.
Ridder Herbaren van Riede (geboren ± 1285, overleden ± 1354) had hier zijn burcht staan. Hij was Baljuw van Zuid Holland, een man van invloed en macht in zijn tijd. Hij was ook Heer van Pendrecht en het is niet ondenkbaar dat hij afwisselend in Pendrecht en Werkendam de burchten bewoonde.
In de 15e eeuw werd Adam van der Duyn heer van Werkendam. Na het overlijden van zijn vader wordt Cornelis van der Duyn heer van Werkendam in 1484.
Het dorp was klein, maar toch had het de belangrijkste voorzieningen. Aan de oostelijke grens stond de kerk met aan de oostzijde daarvan een lange weg, omgeven met bomen, recht naar het zuiden, genaamd de Wierinxcwal. Deze weg vormde de grens met De Werken en ging verloren met de St. Elisabethsvloed, waarna daar het Kerkewiel ontstond. Aan de westkant van het dorp stond de molen. Ook die was het eigendom van Ridder Herbaren en werd expliciet genoemd in zijn testament. Omdat we weten dat de molen eeuwenlang op de zelfde plaats heeft gestaan, is de toenmalige begrenzing van het dorp ook makkelijk te herleiden, waarbij we er voor het gemak even van uitgaan dat het ook zo voor de St. Elisabethsvloed het geval was.
De ambachtsheerlijkheid Werkendam valt niet onder Altena, maar rechtstreeks onder de baljuw van Zuid-Holland in Dordrecht, evenals de kerkelijke goederen der parochie.Een bekende gebeurtenis is de brand in het dan reeds christelijke dorp in 1641, waarin 81 huizen in Werkendam ten prooi vallen aan de branden.  Mijn voorvader Jillis Pietersz Roest moet daar getuige van zijn geweest. Naast dorpsbranden heeft Werkendam in de 17e eeuw veel te lijden gehad onder pest en overstromingen. In 1812 trokken de Kozakken door Werkendam, nadat ze bij Hardinxveld de Merwede waren overgestoken. De bevolking leeft van de rivier. Schippers, beurtvaarders en vissers vinden er hun bestaan, en later zijn er veel griendwerkers in de Biesbosch. Aan hen dankt Werkendam de naam ‘de Vrouwenhemel’, aangezien vele mannen de gehele week in de Biesbosch verbleven. Tot in de 20e eeuw was Werkendam een ware doolhof van havens (Oude Binnenhaven), kanalen en waterwegen. Deze zijn nu vrijwel allemaal gedempt.
Ir. A.A. Mussert, ingenieur en later oprichter c.q. leider van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), werd in 1894 in Werkendam geboren.
Op het laatst van de Tweede Wereldoorlog, in 1945, werden in Werkendam nogal wat gebouwen beschadigd, en ook tijdens de Watersnood van 1953 liep een deel van Werkendam onder water. Toch werden vele Werkendammers, als bekwame dijkenbouwers, naar Zeeland gestuurd om aldaar de dijken te dichten.Werkendam heeft tegenwoordig een naam opgebouwd op het terrein van de weg- en waterwerken.Het overgrote deel van de gelovige bewoners van Werkendam is protestants en kent daarbij, naast de Hervormde Kerk, vele bevindelijke stromingen. Dit alles heeft een ontstaansgeschiedenis die zeker teruggaat tot in de Tachtigjarige Oorlog. Hoewel het Land van Altena tot Holland behoorde, in een vroeg stadium Staats werd en er reeds omstreeks 1590 enkele predikanten fungeerden, werd het regelmatig door Spaansgezinde troepen bedreigd. In 1636 moesten de predikanten zelfs naar het noorden vluchten omdat ze door Spaansgezinde troepen gegijzeld dreigden te worden. In 1639 kwamen ze weer terug.In de 18e eeuw was het ds. Johannes Groenewegen (1709-1764) uit Werkendam die oefeningen hield bij mensen thuis. Deze godsdienstoefeningen moesten min of meer in het geheim geschieden, daar de overheid de teugels van de Hervormde Kerk strak in handen hield. De predikant kreeg een aanzienlijke aanhang en legde aldus in deze streek de grondslag voor wat uiteindelijk de Afscheiding van 1834 zou gaan vormen. Hierdoor ontstonden uiteindelijk weliswaar de Gereformeerde Kerken in Nederland, maar daarnaast ontstonden er tal van andere stromingen die zich ook hierin niet konden vinden. In Werkendam hebben vele daarvan een eigen kerkgebouw. Hieronder volgt de geschiedenis van de Gereformeerden:Op 27 maart 1837 splitste de Gereformeerde Kerk van Werkendam zich van de Hervormden af door de ondertekening van de akte ter verbintenis. Aldus belovende wij ook mits dezen, de eenigheid der Kerke op alle mogelijke wijze te bevorderen, en liever ons particulier gevoelen te verzaken, dan oorzaak te geven, dat daardoor de Gemeente des Heeren gescheurd worde. Het eerste Gereformeerde kerkje aan de Sleeuwijksedijk, niet meer dan een schuur eigenlijk, heette Naboths Wijnberg en was in gebruik van 1837-1859. Van 1859-1912 werd een nieuwe, grotere, houten kerk aan de Hoogstraat in gebruik genomen. In 1913 kwam een nieuwe, stenen, kerk gereed die echter in 1945 door oorlogsgeweld werd verwoest. Door de verwoestingen moesten de diverse kerkgenootschappen, die er reeds waren, kerken in de weinige gebouwen die nog waren overgebleven. Er kwam een noodkerk, maar de middelen waren vooralsnog ontoereikend om een meer permanente kerk te bouwen. De Watersnood van 1953 maakte ook de noodkerk onbruikbaar. Nu konden de Gereformeerden bij de Hervormden terecht tot, in 1956, hun eigen kerk, de Maranathakerk, in gebruik kon worden genomen.De rechtzinnigheid van het protestantisme in Werkendam kwam pas sedert het einde van de 19e eeuw goed tot uiting. Hieruit vloeide in 1903 de benoeming van Hendrik Gay als burgemeester voort. Deze was eveneens orthodox protestant en hij steunde de eis vanuit de kerken om de zondagsrust te eerbiedigen. Zo geschiedde het dat in 1905 het nut werd erkend om het drankgebruik vooral op zondagen te beperken: voortaan waren de cafés op zondag gesloten. Ook in 2010 was er weer discussie ten aanzien van de nieuwe veerpont naar Hardinxveld. De plaatselijke SGP was van mening dat deze op zondag niet mocht varen.Ondanks het streng protestantse karakter van de plaats kon het zonder problemen gebeuren dat in 2009 een katholiek, en wel Carla Breuer-Blekkink, tot burgemeester van Werkendam werd benoemd.

Wapen van Werkendam sinds 1978.

Het huidige wapen van Werkendam werd bij Koninklijk Besluit op 2 december 1978 aan de gemeente Werkendam toegekend. Het was het derde wapen van de gemeente sinds de oprichting. Werkendam was voor 1797 een heerlijkheid.

De beschrijving van het wapen dat op 2 december 1978 werd toegekend, luidt als volgt:

“Doorsneden: I in goud een dwarsbalk vergezeld van 3 merletten, alles van azuur, II in sinopel een keper van goud, boven vergezeld van 2 afgewende zalmen van zilver, gevind van keel, beneden van een korenschoof van goud. Het schild gedekt met een gouden kroon van 3 bladeren en 2 parels.”

Toen de gemeente in 1815 een wapen aanvroeg, diende men in eerste instantie het wapen van de laatste Heer van Werkendam, Theodoor Jan baron Roest van Alkemade, aan als gemeentewapen. Dit werd door de Hoge Raad van Adel afgewezen, aangezien de baron nog in leven was. Daarop is een tweede ontwerp ingediend met de eenden uit het wapen van de baron, gecombineerd met een zalm als symbool van het Land van Heusden en Altena en van de visserij, die toen een belangrijke bron van inkomsten voor de gemeente vormde. Dit wapen werd op 7 april 1819 toegekend.Het tweede wapen is een samenvoeging van de wapens van Werkendam met dat van de gemeente De Werken en Sleeuwijk. De gezwaluwstaarte lijn tussen beide wapens symboliseerde de verwevenheid van de twee gemeenten.Met de toevoeging van Almkerk namen de twee zalmen uit het wapen van die gemeente de plaats van twee van de drie korenschoven uit het wapen van De Werken en Sleeuwijk in. De zalm uit het oude wapen van Werkendam verdween.

Wapen van Werkendam 1958 – 1978

De beschrijving van het wapen dat op 28 april 1958 werd toegekend, luidt als volgt:
“Zwaluwstaartvormig doorsneden : I van goud beladen met een dwarsbalk van azuur, waarop een zalm van zilver en vergezeld van 3 aan de poten geknotte eendvogels van azuur, II van sinopel beladen met een keper van goud en vergezeld van 3 tarweschoven van hetzelfde. Het schild gedekt met een gouden kroon van 3 bladeren en 2 paarlen.”

De beschrijving van het wapen van Werkendam dat op 7 april 1819 werd bevestigd, luidt als volgt:
“Van goud, beladen met een blaauwe dwarsbalk, waarop een zilveren zalm en verzeld van 3 blaauwe eendvogels.”

 

 

Wapen van Werkendam (1819 -1958)

 

Bron: Wikipedia – Werkendam

In Werkendam ligt de buurtschap Zevenhuizen, wellicht door de heren van der Duyn zo genoemd. Dit geslacht had zijn oorsprong in Zevenhuizen (ZH).

In de Oudheidkamer vind je alles over de historie van het arbeiderswijkje Zevenhuizen. Aan het begin van de 20e eeuw wonen veel Werkendamse griendwerkers, hoepmakers, rijswerkers, vissers, bandsnijders en mandenvlechters bij elkaar op Zevenhuizen aan de vroegere binnenhaven. In arbeiderswoninkjes die soms rug aan rug gebouwd zijn langs de smalle stegen. Via de binnenhaven, waar hun bootjes liggen, varen ze op maandag met kist en bult de Biesbosch in. De Oudheidkamer is gevestigd in zo’n schamel arbeiderswoninkje, een van de laatste die in het dorp zijn overgebleven. Naast materialen uit het Biesbosch-verleden zijn er ook oude foto’s van Zevenhuizen en Werkendam te zien.

 

 

 

 

Voorouders van mij uit Werkendam:

  • Adam van der Duyn
    Geboren circa 1415. Heer van Werkendam. Zoon van Jan van der Duyn en Sophie van den Wale.
  • Cornelis van der Duyn
    Geboren circa 1450, overleden circa 1510. Zoon van Adam van der Duyn. Na overlijden van zijn vader wordt Cornelis Heer van Werkendam in 1484. Hij huwde 1e  met Elizabeth van Asperen van Vuren. Hij huwde 2e met Adriana Dircsdochter.
  • Bastiaen Wouters Hanegraaf
    Geboren rond 1570, overleden vóór 1652. Timmerman in Dordrecht. Hij werd vermeld in leenakte te Werkendam 26 mei en 3 juni 1639. Zoon van Wouter Wouters Hanegraaff en Catharina Peteri Goijaerts Waderle.
  • Jan Dircksz Gelder
    Geboren rond 1580 in Werkendam. Hij was getrouwd met Teuntje.
  • Theunis Janszn Gelder
    Geboren circa 1602 te Werkendam, overleden na 1625 te Dussen.  Beroep: Herbergier, Schepen, Diaken. Zoon van Jan Dircksz Gelder en Teuntje. Hij was getrouwd  met Anneke Woutersdr.
  • Wouter Bastiaansz Hanegraaf
    Geboren rond 1600 te Werkendam, overleden op 24 maart 1660 aldaar.  Schepen (1640-’43 en ’58-’59), Diaken (1646-’47), Ouderling (1651-’52).Zoon van Bastiaen Wouters Hanegraaf en Neeske Jans. Hij zegelt in 1642 met het wapen Hanegraaf met de drie hanen en de lopende leeuw in het schildhooft. Hij was leenman van de hofstede Werken 5 juni 1624 en 16 april 1635, leenman van de heerlijkheid Werkendam, achterleenman van Holland in 1639.
    Hij was gehuwd met Daemke Bastiaens van den Bogaerd.
  • Theunis Janszn Gelder
    Geboren circa 1602. Beroep: Herbergier, Schepen, Diaken. Zoon van Jan Dircksz Gelder en Teuntje.
    Hij was getrouwd  met Anneke Woutersdr.
  • Wouter Theunissen de Gelder
    Overleden voor 1675. Zoon van Theunis Janszn Gelder en  Anneke Woutersdr. Hij is getrouwd op 17 juli 1664 te Werkendam met Judith Bastiaense den Boer. Dochter van Bastiaen Joosten en Willemke Jacobs van den Heuvel
  • Bastiaan Woutersz Hanegraaf
    Geboren rond 1628 in Werkendam, overleden voor 5 december 1695. Zoon van Wouter Bastiaansz Hanegraaf en Daemke Bastiaens van den Bogaerd. Hij was 1e gehuwd met Aeltje Dircz Dekker. Hij was 2e gehuwd met Eeltie de Bruijn.
  • Jillis Pietersz Roest
    Overleden op 8 september 1669 in Werkendam. Zoon van Peter Gillisz Roest en Anneke Adriaensdr.
    Hij is getrouwd met Janneke Anthonisdr Brieving. Overleden 16 november 1658 te Werkendam.
  • Peter Gilisz Roest
    Hij is gedoopt op 10 juni 1640 te Werkendam. Overleden 1689, begraven vóór 15 september 1689 in Werkendam. Zoon van Jillis Roest en Janneke Anthonisdr Brieving. Hij trouwde op 29 november 1668 te Werkendam met Marike Florisdr van Trist. Gedoopt omstreeks 1646 in Andel, overleden in 1689 te Werkendam.
  • Floris Pietersz Roest
    Hij is gedoopt op zondag 8 september 1669 in Werkendam. Floris is overleden in 1715, begraven na 1715 in Werkendam. Zoon van Peter Gilisz Roest en Marike Florisdr van Tricht. Hij trouwde omstreeks 1699 in Werkendam met Jannigje Lucasdr Jonge Heer. Zij is gedoopt op woensdag 21 augustus 1669 in Werkendam.
  • Willem Cornelisse Bakker
    Geboren in 1670, gedoopt op 28 november 1670 te Werkendam. Overleden op 11 december 1739. Hij was van beroep timmerman. Hij was gehuwd met Hendrikje Wijtvliet.
  • Anna Bastiaans Hanegraaf
    Geboren rond 1675. Dochter van Bastiaan Woutersz Hanegraaf en Eeltie de Bruijn.
    Zij was gehuwd te Werkendam met:
  • Bastiaan Wouterse van Oorschot
    Hij is gedoopt op 10 december 1673 in Werkendam in de Nederlands Gereformeerde Kerk. Overleden in november 1760. Zoon van Wouter Theunissen de Gelder en Judith Bastiaense. Bastiaan was Diaken van 1709-1710, Schepen van Werkendam 1710-1718 en van 1722-1724.
  • Jenneken Bakker
    Geboren rond 1700. Op 14 februari 1723 te Werkendam getrouwd met Pieter Valk.
  • Aart Flore Roest
    Gedoopt op 13 januari 1712. Overleden in 1783, begraven op 15 oktober 1783 te Werkendam. Zoon van Floris Pietersz Roest en Jannigje Lucasdr Jonge Heer. Hij was gehuwd met Bastiaantje Heijman. Geboren 1717, gedoopt 10 oktober 1717 te Werkendam. Dochter van Teunis Heijman en Lijntje Stam.
  • Johanna Valk
    Geboren voor 19 maart 1724, gedoopt op 19 maart 1724 in Werkendam. Dochter van Pieter Valk en Jenneken Bakker. In 1743 trouwde zij met:
  • Cornelis Versluijs
    Geboren voor 17 juli 1718, gedoopt op 17 juli 1718 te Werkendam. Zoon van Arie Ariense Versluijs en Adriantje Huijberts Heerschop.
  • Teunis Roest
    Geboren op  29 mei 1746 te Werkendam, overleden op 4 april 1821 te Werkendam. Zoon van Aart Roest en Bastiaantje Heijman. Hij was op 7 mei 1775 te Werkendam gehuwd met Jenneke Cornelis Versluis. Geboren in 1745, overleden in 1802. Dochter van Cornelis Versluis en Johanna Valk.
  • Arie Roest
    Geboren op 26 mei 1782 te Werkendam, overleden 21 maart 1849 te Werkendam. Zoon van Teunis Roest en Jenneke Cornelis Versluis. Hij was getrouwd met Judith de Haan. Geboren in 1785, overleden op 17 december 1848 te Werkendam. Dochter van Teunis de Haan en Teuntje Hoboken.
  •  Teuna Geertruida Roest
    Geboren 14 augustus 1824 te Werkendam, overleden op 22 november 1851 te Werkendam. Dochter van Arie Roest en Judith de Haan. Gehuwd op 22 augustus 1850, De Werken en Sleeuwijk, met Abraham Pruijssen. Geboren op 2 oktober 1822 te De Werken en Sleeuwijk. Overleden op 18 december 1904 te De Werken en Sleeuwijk. Zoon van Anthonij Pruissen en Metje Mulders.
  • Joost Cornelisz de Haan
    Geboren op 23 december 1703 te Werkendam.
    Hij was gehuwd met Judith Bastiaans van Oorschot.
  • Judith de Haan
    Geboren in 1785, overleden op 17 december 1848 te Werkendam. Dochter van Teunis de Haan en Teuntje Hoboken.
    Zij was getrouwd met Arie Roest . Geboren op 26 mei 1782 te Werkendam, overleden 21 maart 1849 te Werkendam. Zoon van Teunis Roest en Jenneke Cornelis Versluis.
  • Arie Roest
    Geboren voor 17 juli 1718, gedoopt op 17 juli 1718 te Werkendam. Zoon van Arie Ariense Versluijs en Adriantje Huijberts Heerschop. Hij is getrouwd op 7 september 1743 met:
  • Jenneke Cornelis Versluis
    Geboren in 1745, overleden in 1802. Dochter van Cornelis Versluijs en Johanna Valk.
    Zij was op 7 mei 1775 te Werkendam gehuwd met Teunis Roest. Geboren op  29 mei 1746 te Werkendam, overleden op 4 april 1821 te Werkendam. Zoon van Aart Roest en Bastiaantje Heijman.
  • Cornelis Pruijssen
    Geboren 1740. Hij is gedoopt op 4 april 1740 in Werkendam. Hij is overleden op 26 juni 1822 in Sleeuwijk.
    Zoon van Jan Pruijser en Anthonia Nieuwenkuijk. Hij  trouwde op 10 mei 1767 in Almkerk met Adriana (Aartje) de Koning.
  • Ariana Juditha Pruissen
    Zij is geboren 1851 te Werkendam en overleden op 3 augustus 1918.
    Dochter van Abraham Pruissen en Teuna Geertruida Roest    . Zij trouwde op 16 juli 1880 te Haarlemmermeer met  haar neef Wouter Pruissen.

 

Terug naar:

Dorpen en Steden

  facebook       

©  11 november 2017, laatst bijgewerkt op 8 maart 2020