Haarlemmermeer

Haarlemmermeer  is een Nederlandse droogmakerij en gelijknamige gemeente in het zuiden van de Nederlandse provincie Noord-Holland. In de eeuwen voor de droogmaking (1849-1852) was het Haarlemmermeer een enorme watervlakte.

De Haarlemmermeerpolder is omgeven door een ringvaart. In het noordoosten van de gemeente ligt de Luchthaven Schiphol. De gemeente telt 158.411 inwoners (1 juli 2021, bron: CBS). De grootste plaats, Hoofddorp, telt ongeveer 78.000 inwoners.

In de middeleeuwen, rond de 13e eeuw, kende het gebied tussen de steden AmsterdamHaarlem en Leiden ten minste drie veenmeren, te weten: het Spieringmeer in het noorden, het (oude) Haarlemmermeer in het midden en het Leidsemeer in het zuiden. Voor delen van deze meren bestonden plaatselijk ook namen als Hellemeer en Oude Meer, maar dat waren delen van de voornoemde meren. Door vervening (met name door Haarlemmers) ten behoeve van de brandstofvoorziening van de groeiende steden en hun bedrijvigheid en als gevolg van golfafslag door slechte of ontbrekende bedijking verdween in de loop der jaren vooral aan de noordelijke en oostelijke oevers steeds meer veenland.

De landengte tussen het Oude Haarlemmermeer en het Spieringmeer werd steeds verder aangetast. Dit wordt treffend geïllustreerd door de ondergang van het ambacht en de parochie Nieuwerkerk, ten zuidoosten van Haarlem. Eerst verdwenen de woonkernen Boesingheliede en Haarlemmerwoude.

In 1457 werd de weg langs het Oude Haarlemmermeer verlegd omdat hij op veel plaatsen afgeslagen was. Tien jaar later moest de kerk van Nieuwerkerk naar het noorden verplaatst worden en werden de parochiegrenzen gewijzigd. De inwoners van Vijfhuizen en Noord-Schalkwijk in het westen van de parochie Nieuwerkerk gingen voortaan in Haarlem naar de kerk omdat de weg naar Nieuwerkerk bij slecht weer te gevaarlijk was. In 1502 stonden nog twee huizen in Nieuwerkerk.

Omstreeks 1477 ontstond bij De Vennip en Beinsdorp een open verbinding tussen het Oude Haarlemmermeer en het Leidsemeer, waarschijnlijk als gevolg van de Cosmas- en Damianusvloed van 27 september 1477 waarbij ook de Spaarndammerdijk doorbrak. In de daaropvolgende decennia verdwenen steeds meer restanten van de landengte tussen de beide meren.

In 1508 werden de laatste restanten van de landbrug die het Oude Haarlemmermeer en het Spieringmeer van elkaar scheidden weggespoeld. Hierbij ging tevens de belangrijkste verbinding over land tussen Haarlem en Amsterdam via Sloten verloren, waarna nog slechts de route via de Spaarndammerdijk overbleef.

Ook de landverbinding die het Haarlemmermeer van het IJ scheidde dreigde verloren te gaan, maar met veel moeite kon in de jaren na 1509 de Spaarndammerdijk hersteld worden, waardoor het Haarlemmermeer uiteindelijk geen deel ging uitmaken van de zeearm met zout water die zich vanaf de Zuiderzee westwaarts via het IJ uitstrekte.

Er was nu een meer ontstaan van Polanen (Halfweg) tot De Kaag. De oude namen van de afzonderlijke meren bleven nog lang in gebruik voor de verschillende delen van het meer, maar daarnaast kwam in de 16e eeuw de naam ‘Grote Haarlemmermeer’ in zwang. Dit was het grootste meer van Holland, met een oppervlakte van bijna 17 duizend hectare. Vanwege het woeste en landvretende karakter van het meer kreeg het de bijnaam de “Waterwolf“.[2]

Niet alleen veel land ging verloren, ook verschillende dorpen, waaronder Nieuwerkerk en Rijk, werden door het water verzwolgen. Van het dorpsgebied van Aalsmeer verdween meer dan de helft, doch de dorpskern van Aalsmeer bleef net buiten de oevers van het meer behouden.

Op 26 mei 1573 vond tijdens het Beleg van Haarlem de slag op het Haarlemmermeer plaats tussen een Spaanse vloot onder leiding van Bossu en een Hollandse vloot onder leiding van Marinus Brandts.

Al in de 17e eeuw werden, onder andere door Jan Adriaenszoon Leeghwater, plannen gemaakt om het Haarlemmermeer droog te malen. In 1641 publiceerde Leeghwater zijn Haarlemmermeer-boek. Hiervoor zouden circa 200 poldermolens nodig zijn geweest. Tegen deze plannen bestond echter sterke oppositie. Zo wilde Leiden zijn lucratieve visrechten niet kwijt (die het had sinds 1583) en lag Haarlem dwars omdat het fors verdiende aan de scheepvaart; het transportmiddel bij uitstek in het drassige Holland. Daarnaast ontbraken de middelen en was er weinig vertrouwen in de technische haalbaarheid van een droogmakerij op deze schaal.

Eind 1836 hadden twee stormen het water opgejaagd tot de poorten van Amsterdam (in november) en van Leiden (in december), waarna koning Willem I in 1837 besloot dat het meer moest worden drooggemalen. De droogmaking van het Haarlemmermeer moest als groot project ook het na de afscheiding van België geschonden prestige van Holland opvijzelen. Bij Koninklijk Besluit van 1 augustus werd een commissie belast met het maken van een ontwerp voor de droogmaking. Dit ontwerp liet even op zich wachten; pas toen in 1839 Amsterdam en Leiden weer te kampen hadden met overlast kwam er schot in de zaak. Voor het graven van de Ringvaart en de bedijking zette jonkheer Frederik van de Poll in mei 1840 bij Hillegom de eerste spade in de grond. Na acht jaar graven was het meer volledig afgesloten door een ringdijk van 59,5 km lengte en 0,70 tot 1,70 m hoogte.

Inmiddels was besloten de droogmaking volledig met stoomkracht te verrichten: een unicum in die tijd, want tot dan werden vooral windmolens gebruikt. De bedoeling was de benodigde machines in Nederland te laten bouwen, maar de laagste Nederlandse inschrijver zat veertig procent boven die uit het buitenland, en zo kreeg een Engels bedrijf de opdracht. In 1845 werd eerst een proefstoomtuig gebouwd, het Gemaal De Leeghwater (bij de Kaag), dat in 1848 begon met het droogmalen. In 1849 werden de andere twee stoomgemalen in gebruik genomen: Gemaal De Cruquius (bij Heemstede) en Gemaal De Lynden (bij Osdorp). De gemalen werden vernoemd naar personen die initiatieven hadden genomen tot droogmaking (Nicolaus Cruquius en Frans Godard baron van Lynden van Hemmen). Uiteindelijk viel het meer op 1 juli 1852 droog.

In de jaren daarna werd het nieuwe land ontgonnen. De grond bracht 8 miljoen gulden op, de kosten van de droogmaking bedroegen 14,5 miljoen. Het verschil werd in de jaren daarna via grondbelasting goedgemaakt. De kopers bestonden vooral uit rijke lieden uit de grote steden, die grond vervolgens aan boeren verpachtten.

De 20 km lange Hoofdvaart verbindt Gemaal De Lynden in het noorden met Gemaal De Leeghwater in het zuiden van de polder.

Gemeente Haarlemmermeer in 1867

Na het droogvallen duurde het nog tot 11 juli 1855 voordat de Haarlemmermeer een gemeente werd. Voordien zijn er plannen geweest om de Haarlemmermeer in twee gemeenten in te delen, waarbij het noordelijke deel bij Noord-Holland zou worden gevoegd en het zuiden bij Zuid-Holland. De eerste burgemeester was Matthijs Samuel Petrus Pabst. Het gemeentehuis stond oorspronkelijk in buurdorp Heemstede, maar sinds 1867 in Hoofddorp.

In de polder zouden twee dorpen gesticht worden: Kruisdorp (het latere Hoofddorp) en Venneperdorp (het latere Nieuw-Vennep). Kruisdorp ontwikkelde zich al snel tot het belangrijkste dorp van de polder, mede doordat hier het gemeentehuis gebouwd werd. Ook het polderhuis kwam in dit dorp. Later kwamen er meer dorpen, waarvan Badhoevedorp en Zwanenburg de grootste zijn.

Gemaal De Cruquius werd in 1933 buiten gebruik gesteld en is sindsdien een museum. Nabij Aalsmeer verscheen in 1991 Gemaal De Bolstra (vernoemd naar Melchior Bolstra). Nabij Vijfhuizen is in 2001 gemaal Vijfhuizen in werking gesteld. Een jaar na ingebruikname werd het Gemaal Koning Willem I gedoopt. Dit gemaal is een paar kilometer ten oosten van het oude stoomgemaal De Cruquius gelegen. Het gemaal De Lynden werd in 2005 vervangen door een nieuw gemaal ernaast, met een grotere capaciteit. Dit was mede nodig door de uitbreiding van het verharde oppervlak in de polder, als gevolg van uitbreiding van de (woon)bebouwing en uitbreiding van Schiphol.

Aanvankelijk was Haarlemmermeer een landbouwgemeente. In de 20e eeuw kwam de glastuinbouw op en werd de Luchthaven Schiphol ontwikkeld. Zowel rond Schiphol als Hoofddorp bevinden zich bedrijventerreinen en kantoorparken. Veel internationale bedrijven hebben hier een vestiging. In 2002 werd nabij Vijfhuizen de Floriade gehouden.

Op 1 januari 2019 fuseerden de gemeenten Haarlemmerliede en Spaarnwoude en Haarlemmermeer waardoor de gemeente nu ook buiten de Haarlemmermeerpolder ligt. De gemeente (h)erkent 31 “kernen” (woonplaatsen, dorpen en buurtschappen). De gemeente was, sinds de oprichting, in oppervlakte een van de grootste gemeenten van Nederland. Door fusies van andere gemeenten is die positie minder prominent geworden. Maar sinds het eind van de 20e eeuw wordt Haarlemmermeer, met meer dan 100.000 inwoners ook gerekend tot de grotere gemeenten naar inwonertal.

De Haarlemmermeerpolder wordt omringd door de Ringvaart. Ongeveer van noordoost naar zuidwest loopt de Hoofdvaart dwars door de polder. De polder wordt drooggehouden door vijf gemalen en wordt doorsneden door een strak patroon van wegen en afwateringskanalen. Ongeveer in de richting noordoost-zuidwest (in het dagelijks spraakgebruik in de polder: “noord-zuid”) loopt precies elke twee kilometer een weg en precies in het midden daartussen een kanaal. Dwars daarop, ongeveer in de richting zuidoost-noordwest (“oost-west”) loopt om de drie kilometer een weg, met direct naast de weg een kanaal. De oriëntatie van het patroon is gebaseerd op de lijn tussen Fort bij Schiphol en Fort aan de Liede; langs wat nu de Schipholweg is, was ooit een inundatiekade gepland. De kanalen hebben namen die eindigen op “tocht”, behalve de Hoofdvaart en de Kruisvaart. In het noorden van de polder is het patroon inmiddels sterk gefragmenteerd door de start- en landingsbanen van Luchthaven Schiphol.

De Haarlemmermeer op een oude kaart van het Hoogheemraadschap van Rijnland.

Langs de ringdijk liggen met de klok mee de volgende dorpen en buurtschappen, vaak tegenover een plaats aan de overzijde van de RingvaartLijndenBadhoevedorp (Sloten), Nieuwe Meer*, Schiphol-Oost** (Amstelveen), Oude MeerAalsmeerderbrug (Aalsmeer), Rijsenhout (Aalsmeer), BurgerveenLeimuiderbrug (Leimuiden), Weteringbrug (Oude Wetering), Vredeburg** (Nieuwe Wetering), Huigsloot**, Buitenkaag (Kaag (dorp)), Lisserbroek (Lisse), Beinsdorp (Hillegom), Zwaanshoek (Bennebroek), Cruquius (Heemstede), Vijfhuizen (Haarlem), Nieuwebrug (Haarlem)* en Zwanenburg (Halfweg).

Binnen de dijk liggen: BoesingheliedeCruquius-Oost**, Weberbuurt**, HoofddorpDe Hoek*, RozenburgSchipholSchiphol-RijkNieuw-Vennep’t Kabel* en Abbenes.

Na de gemeentelijke herindeling tussen de voormalige gemeente Haarlemmerliede-Spaarnwoude en Haarlemmermeer zijn er na 1 januari 2019 de volgende plaatsen, buiten de Ringvaart, bijgekomen: HalfwegHaarlemmerliedePenningsveerSpaarndam-OostSpaarnwoude* en Vinkebrug**.

(Legenda: * : wordt door de gemeente onderscheiden als gebiedsdeel binnen de nabijgelegen plaats; ** : wordt niet officieel door de gemeente als aparte kern erkend.)

De kern Rijk heeft in de jaren vijftig moeten wijken voor Schiphol. Inmiddels is er een bedrijventerrein Schiphol-Rijk in de omgeving hiervan verrezen.

Het wapen van Haarlemmermeer werd in 1856 per Koninklijk Besluit voor het eerst aan de nieuw ontstane Noord-Hollandse gemeente Haarlemmermeer toegekend, een tweede maal was in 1980, en een derde maal aan het begin van 2019. De gemeente is ontstaan door drooglegging van het gelijknamige meer.

De gemeente heeft in 1980 wegens het 125-jarig bestaan een kroon gekregen. Om die reden werd er ook een nieuwe blazoenering toegekend.

Wapen van 1856-1979

Op 17 september 1856 kreeg de gemeente de eerste blazoenering:

Coupé, het bovenste deel van lazuur met eenen korenhalm van 3 stengels van goud, spruitende uit de coupé, het onderste deel golvende van 4 stukken, zilver en lazuur.

Het wapen is gedeeld, het bovenste of eerste deel is blauw met een gouden korenhalm bestaande uit drie stengels. Deze korenhalm staat op de zilver en blauw gedwarsbalkte schildvoet. De dwarsbalken zijn gegolfd.

Het wapen werd in 1855 naar aanleiding van het ontstaan van de gemeente Haarlemmermeer ontworpen door de eerste burgemeester: M.S.P. Pabst. Hij liet zich inspireren door een gedicht van Joost van den Vondel, het gaat hierbij om het gedicht Aan den Leeuw van HollantNicolaas Beets legde de burgemeester zelf een gedicht voor.

Wapen tussen 1980-2018

Op 28 maart 1980 werd het tweede wapen toegekend met de volgende blazoenering:

Golvend doorsneden: I in azuur 3 uit het midden van de scheidingslijn komende gebladerde korenhalmen van goud, II gedekt met een gouden kroon van 3 bladeren en 2 parels.

Het tweede wapen is gelijk aan het eerste wapen, met als toevoeging de kroon bestaande uit drie bladeren met daartussen twee parels; de zogenaamde gravenkroon.

 

 

Op 11 juli 2018 maakte de gemeente via haar website de beschrijving van het nieuwe gemeentewapen per 1 januari 2019 bekend.

De gemeenten Haarlemmermeer en Haarlemmerliede en Spaarnwoude fuseerden op 1 januari 2019 tot de nieuwe gemeente Haarlemmermeer. Op respectievelijk 3 en 5 juli 2018 hebben de beide gemeenteraden ingestemd met het volgende nieuwe wapen.

Wapen vanaf 2018

De officiële beschrijving luidt:

Schuinlinks gedeeld door een versmalde golvende linkerschuinbalk van zilver; I in azuur, bezaaid met blokjes van zilver, een leeuw van zilver, getongd en genageld van keel; II in azuur drie gebladerde korenhalmen van goud komende uit de schildvoet. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels.

In de heraldiek is rechts de rechterzijde vanuit het standpunt van degene die het schild draagt. Men spreekt voor de duidelijkheid wel heraldisch rechts (of dexter) en heraldisch links (of sinister). Voor de beschouwer is het heraldische rechts dus links. De golvende lijn is afgeleid van de golven uit het wapen van Haarlemmermeer. In het rechterdeel staat de leeuw uit het wapen van Haarlemmerliede en Spaarnwoude, in het linkerdeel het graan uit het wapen van Haarlemmermeer. Het schild is gedekt met een gravenkroon van drie bladeren en twee parels.”

Twee leden van de Hoge Raad van Adel waren begin april 2019 aanwezig bij een gemeenteraadsvergadering te Hoofddorp en overhandigden de oorkonde aan burgemeester Onno Hoes. Het wapen werd op 5 november 2018 bij koninklijk besluit verleend.

Uit:
Wikipedia – Haarlemmermeer
Wikipedia – Wapen Haarlemmermeer

Voorouders uit Haarlemmermeer:

  • Antonie PruissenGeboren 15 april 1819 te De werken en Sleeuwijk. Van beroep landbouwer. Overleden 22 maart 1903 te Haarlemmermeer. Zoon van Anthonij Pruijssen en Metje Mulders.
    Gehuwd op 24 augustus 1848 te De Werken en Sleeuwijk met:
  • Mijntje Noorloos
    Geboren omstreeks 1821. Dochter van Wouter Noorloos (Zie Genealogie Noorloos nr. 3) en Anna Ippel. Overleden op 28 mei 1902 Haarlemmermeer.
  • Antje van den Akker
    Geboren te Hazerswoude op 21 maart 1839 en overleden te Haarlemmermeer op 15-4-1907. Dochter van Dirk van den Akker en Neeltje Verduijn. Zij  trouwde  op 17 november 1873 (scheiding tafel en bed op 5 december 1897) met:
  • Maarten Braat. Geboren te Hazerswoude op 1 december 1842, van beroep bouwman en overleden te Haarlemmermeer op 24 december 1901. Zoon van Pleun Braat en Neeltje van der Wilk.
  • Wouter Pruissen. Geboren 1851 te De Werken en Sleeuwijk en  overleden 26 juli 1927 te Haarlemmermeer. Zoon van Anthonie Pruissen en Mijntje Noorloos.
    Hij trouwde op 16 juli 1880 te Haarlemmermeer met zijn volle nicht:
  • Ariana Juditha Pruissen
    Zij is geboren 1851 te Werkendam en overleden op 3 augustus 1918.
    Dochter van Abraham Pruijssen (Zie Genealogie Pruissen nr. 6b) en Teuna Geertruida Roest (Zie Genealogie Roest nr. 9)
  • Gerardus Braat
    Geboren te Haarlemmermeer op 16 september 1880, overleden te Rotterdam op 4 maart 1967.
    Hij is van beroep landbouwer-taxateur Tarwe Centrale, wonend op de boerderij “t Land Kanaän” te Zevenhuizen.
    Hij trouwt 1e te Haarlemmermeer op 30 april 1908 met:
  • Mijntje Pruissen
    Geboren te Haarlemmermeer op 2 augustus 1883 en overleden te Gouda op 20 augustus 1960. Zij is een dochter van Wouter Pruissen en Ariana Juditha Pruissen (nicht van Wouter).

 

Terug naar:

facebook

 

© 27 december 2021, laatst bijgewerkt op 15 augustus 2023