Zaterdag 28 mei 2016 bezochten wij Kasteel de Haar bij Haarzuilens.
Een imposant kasteel, een aanrader!
Kasteel de Haar (vroeger Het Huys te Haer, van Oergermaans *Haru, zandige heuvelrug) is een kasteel bij Haarzuilens, in de omgeving van Vleuten in de gemeente Utrecht. Het is het grootste kasteel van Nederland. Het werd vanaf 1892 op de ruïne van het oude kasteel herbouwd in neogotische stijl. Naast het kasteel staat een kapel.
Zaalgids Sonja wist ons veel te vertellen over Kasteel de Haar.
Kasteel de Haar
Wapen van Haarzuilens. Het wapen is opgebouwd uit ruiten en zuilen, die verwijzen naar de herkomst van de naam Haarzuilens en die verbonden is met de familie baron Van Zuijlen van Nyevelt van de Haar en het kasteel.
Haarzuilens is een voormalige gemeente die tegenwoordig als buurt deel uitmaakt van de wijk Vleuten-De Meern in de gemeente Utrecht, in de Nederlandse provincie Utrecht.
Haarzuilens was onder de naam De Haar sinds de middeleeuwen een eigen heerlijkheid. Na de Bataafse Revolutie van 1795 waren er een aantal wijzigingen tot op 1 januari 1812 Haarzuilens deel ging uitmaken van de gemeente Vleuten. Dit duurde tot 1 januari 1818. Er werd een gemeente Haarzuilens gevormd uit de voormalige gerechten De Haar, Themaat, Themaat Ringsgerecht en De Hegge op Themaat. Op 1 januari 1954 werd de gemeente opgeheven en ging Haarzuilens deel uit maken van de nieuwe gemeente Vleuten-De Meern. Deze gemeente ging op zijn beurt op 1 januari 2001 op in de gemeente Utrecht.
Oorspronkelijk lag het oude dorp dichter bij het kasteel. In 1898 werd Haarzuilens, op de kerk na, afgebroken om plaats te maken voor de nieuwe kasteeltuinen. Op de huidige locatie, circa 2 kilometer van de oude, verrees een nieuw Haarzuilens, grotendeels ontworpen door architect Pierre Cuypers, die ook verantwoordelijk was voor de herbouw van het kasteel. Het nieuwe dorp was evenals het oude opgezet als een brinkdorp.
Plattegrond van Kasteel de Haar. Klik op de foto voor een vergroting.
Naar de ontstaansgeschiedenis van Kasteel de Haar vond onderzoek plaats. Hoe de eerste bebouwing er precies uit zag is niet met zekerheid te zeggen. Vermoedelijk ging het om een versterkte woontoren op een omgracht perceel, gebouwd in de 12e eeuw.
Kasteel De Haar in 1744, door J. de Beyer.
De laatste Noord-Nederlandse eigenaar, de vrijgezel Anton-Martinus van Zuylen van Nijevelt (1708-1801) duidde als zijn legataris de Brugse burgemeester en Tweede Kamerlid Jean-Jacques van Zuylen van Nyevelt (1752-1846) aan. Hoewel hij en zijn erfgenamen banden bleven behouden met hun Nederlandse bezit, werd het niet opnieuw bewoond en raakte het nog meer in verval. Aan het einde van de 19e eeuw restte er niet meer dan een romantische ruïne.In 1890 erfde baron Étienne van Zuylen van Nyevelt van de Haar (1860-1934) de kasteelruïne van zijn vader Gustave van Zuylen (1818-1890). Étienne was op 16 augustus 1887 in Parijs getrouwd met barones Hélène de Rothschild (1863-1947), een erfgename uit de Franse tak van de rijke bankiersfamilie De Rothschild. Mede dankzij haar fortuin had Étienne de middelen om het voorvaderlijk kasteel op een grandioze manier te laten herbouwen.
Pierre Cuypers
Voor de herbouw van het kasteel werd de beroemde architect Pierre Cuypers ingeschakeld, die er in nauwe samenwerking met zijn zoon Joseph Cuypers 20 jaar mee bezig was (van 1892 tot 1912). Hoewel de baron en barones nooit van plan waren om het kasteel permanent te gaan bewonen, werd het toch van alle gemakken die aan het einde van de 19e eeuw in Europa leverbaar waren, voorzien. Het kasteel moest zeer comfortabel worden om er in ieder geval in de nazomer, in augustus en september, op grootse wijze gasten te kunnen ontvangen. Voor Nederlandse begrippen was de inrichting van het kasteel met deze moderne snufjes opzienbarend. Er kwam elektrische verlichting met een eigen generator, en centrale verwarming met behulp van een lage-druk-stoom-systeem. Deze installatie is inmiddels internationaal erkend als industrieel monument. De keuken was voor die periode eveneens zeer modern en heeft nog steeds een grote collectie koperen potten en pannen en een enorm fornuis van de firma Drouet van ongeveer 6 meter lang, dat met kolen werd gestookt. De tegels in de keuken zijn voorzien van de familiewapens van de families Van de Haar en Van Zuylen; de tegels waren speciaal bij de firma Van Hulst in Harlingen gebakken.
Toegangspoort Kasteel de Haar
Omstreeks 1911 werd het châtelet verbouwd: er werd een verdieping op een deel van het gebouw geplaatst, als onderkomen voor de oudste zoon Hélin die de volwassen leeftijd had bereikt. Na zijn dood ten gevolge van een noodlottig ongeval in 1912 werd deze ruimte door zijn broer als werkruimte in gebruik genomen. Sinds deze verbouwing zijn er aan het complex geen grote verbouwingen meer uitgevoerd.
De traditie van de ‘septemberbewoning’ is ook na Étienne en Hélène voortgezet door hun kinderen en kleinkinderen. Zo verbleef de voormalige eigenaar Thierry van Zuylen van Nyevelt van de Haar (1932-2011) iedere septembermaand met zijn familie en personeel op het kasteel. Het was dan niet toegankelijk voor publiek. Overigens verbleef de familie niet in het kasteel zelf, maar in het châtelet. Dit gebouw, dat losstaat van het kasteel, was bij de verbouwing bedoeld als technische ruimte en onderkomen voor het personeel. Desondanks is het rijkelijk versierd in dezelfde stijl als het kasteel. Het is niet toegankelijk voor het publiek, behoudens een eenmalige opening van maart tot en met mei 2015, na een ingrijpende restauratie.
Kasteel de Haar, gezien vanuit de lucht. Foto Wikipedia
Kasteel de Haar is geen eigendom meer van de familie Van Zuylen. In 2000 werd het kasteel en het direct daar rond gelegen park (55 ha) eigendom van Stichting Kasteel de Haar en het landgoed Haarzuilens (350 ha) van de Vereniging Natuurmonumenten. Alleen het châtelet is nog eigendom van de familie Van Zuylen.
De familie Van Zuylen bleef nog eigenaar van de meubel- en kunstcollectie en gaf ze in 30 jaar durende bruikleen aan de Stichting. Nochtans, na het overlijden van Thierry van Zuylen in 2011, waren zijn dochters van oordeel dat een definitieve regeling te verkiezen was. Op 7 november 2012 werd een overeenkomst ondertekend waarbij de Stichting Kasteel de Haar eigenaar werd van de volledige kunstcollectie in het kasteel.
De collectie bestaat uit een groot aantal waardevolle objecten en verzamelingen, zoals tapijten, schilderijen, zilverwerk, livreien etc. De waarde van de collectie wordt geschat op een bedrag dat de 10 miljoen euro ruim overschrijdt.Stichting Kasteel de Haar kon het overnamebedrag bijeenbrengen door de steun en medewerking van onder meer BankGiro Loterij, Vereniging Rembrandt, VSBfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, K.F. Heinfonds, Mondriaan Fonds,Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit, SNS REAAL Fonds, M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting en de Gemeente en Provincie Utrecht.De overdracht voorkwam dat de collectie verspreid werd over de wereld en integraal behouden blijft in Kasteel de Haar.
Het interieur van het kasteel is zeer rijk gedecoreerd in ‘eclectische stijl’ waarbij de hoofdmoot is ontworpen in de neogotische stijl. Het beeldhouwwerk in kalkzandsteen, het schrijnwerk in voornamelijk eiken, de geschilderde en gesjabloneerde decoraties, het glas-in-lood en smeedwerk is met de hand vervaardigd in de ateliers van Cuypers in Roermond of door specialisten waar Cuypers al vaker mee had gewerkt.Het interieur van de Centrale hal, met zijn gotische vensters, rozetten, pinakels en grote beelden doet sterk denken aan het interieur van een katholieke kerk. Niet verwonderlijk want Cuypers ontwierp tientallen kerken in neogotische stijl, en daarnaast, Etienne had specifiek gevraagd om een centrale hal in ‘style cathédrale’.Naast de nagelvaste decoraties in het kasteel en de bijgebouwen ontwierp Cuypers ook een aantal ‘roerende zaken’, zoals meubilair, de eettafel met bijpassende stoelen en dientafels, tafels en stoelen, omkeerbanken, een secretaire, kathedertje, en een zilveren bestek speciaal voorzien van de familiewapens. Het kasteel, de bijgebouwen, de poorten, bruggen en de parkinrichting alsmede de inboedel kunnen samen gezien worden als een uniek ensemble.
In het kasteel ziet men slechts enkele verwijzingen naar de joodse origine van de familie De Rothschild terug, waaronder de davidsterren op de balken van de ridderzaal en het familiewapen, de hand met de vijf pijlen boven de deur tussen de ridderzaal en de bibliotheek.
De verwijzingen naar de families Van de Haar en Van Zuylen zijn veel talrijker. Overal in het interieur zijn de wapenschilden en de alliantiewapens terug te vinden. In de decoratieve motieven komen regelmatig het zuiltje (Van Zuylen) of de ruitvorm (Van de Haar) voor. Op de schouw in de Ridderzaal staan de deviezen van de families Van Zuylen en Van de Haar: ‘A majoribus et virtute’ en ‘Non Titubans’, te vertalen als: “Dankzij de voortreffelijkheid van de voorouders” en “Niet Wankelend”.
De rijk gedecoreerde vertrekken beschikken tevens over een bonte verzameling kunstobjecten, antiek Chinees en Japans aardewerk, een drietal 16e-eeuwse wandtapijten van topkwaliteit, een 17e-eeuws tapisserie met daarop een volkstafereel naar een karton van David Teniers en diverse schilderijen en panelen met religieuze afbeeldingen. Een bijzonder stuk in Nederland is een draagkoets van het hof van een van de laatste shogun uit Japan. Vele Japanse toeristen komen naar De Haar om juist deze draagkoets en het Imari-porselein te bezichtigen.
Rondom het kasteel liggen het park en de tuinen. Deze zijn ontworpen door Hendrik Copijn in nauwe samenwerking met Pierre Cuypers. Omdat baron Etienne direct wilde kunnen genieten van een volgroeid park, liet hij circa 4 – 7 duizend volwassen bomen aanvoeren en planten in het park in wording. De bomen werden op mallejannen naar De Haar vervoerd om herplant te worden. Rondom de hele exercitie bestaan legendes. Onder andere dat er in opdracht van de baron zelfs een pand in de binnenstad van Utrecht werd gekocht en afgebroken zodat zijn bomen ‘de lastige bocht’ makkelijker konden nemen.
Het park is aangelegd in Engelse landschapsstijl, met waterpartijen, boomgroepen, romantische paadjes, bruggetjes en doorkijkjes. De formele tuinen rondom het kasteel, de buxustuin met de berceau, de Romeinse tuin en Rozentuin zouden zijn geïnspireerd door de tuinen van Versailles. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn, in tegenstelling tot het kasteel, de tuinen verwaarloosd geraakt omdat men de grond nodig had om groenten te verbouwen en het hout als brandstof gebruikte. Na de oorlog zijn de tuinen weer in oude luister hersteld. Begin eenentwintigste eeuw werd een grootscheepse restauratie van park en tuinen, ondernomen, deels teruggrijpend naar de oorspronkelijke ontwerpen van Copijn, deels aangepast aan de wensen van deze tijd, weinig arbeidsintensief en geschikt voor het houden van evenementen.Toen de baron en barones in 1891 de ruïne bezochten troffen zij in de directe omgeving van het kasteel een dorpje aan: het oude Haarzuilens. Op de plaats van de huidige Romeinse tuin, ten zuiden van het kasteel, lag een brink met een dorpspomp en stonden diverse huizen, een herberg en boerderijen. Daarnaast lagen verspreid nog diverse boerderijen. De baron vond met veel moeite alle eigenaars bereid om hun huis en grond te verkopen. Voor hen heeft hij een kilometer naar het oosten nieuwe woningen gebouwd. Zo verrees het nieuwe Haarzuilens, met drie horecavergunningen, een raadhuis, brink etc. waar de inwoners als pachters van de slotheer leefden. Later zijn de landerijen deels eigendom geworden van Natuurmonumenten.
De kleuren van de familie Van Zuylen zijn rood en wit. Het wapen bestaat uit drie rode zuilen op een wit veld. De diverse takken van deze familie hebben varianten op deze kleuren. Dit wapen leeft niet alleen voort in de kleuren van het kasteel, maar ook in vrijwel alle woningen van Haarzuilens, zelfs in de recente nieuwbouwwoningen.
Update: zaterdag 10 mei waren we een stukje aan het rijden en wij kwamen langs kasteel de Haar.
Het kasteel is op dat moment niet te bezoeken i.v.m. de coronacrisis. Maar een foto van het kasteel (nu zonder steigers) kon wel:
Kasteel de Haar © 2020 JohnOoms.nl
Bron: Wikipedia en toevoegingen van zaalgids Sonja.
Links:
–
Terug naar:
© 28 mei 2016, laatst bijgewerkt op 10 mei 2020