Baronie Cranendonck

De historie van Baronie  Cranendonck gaat ver terug. Al in de pre- en protohistorie verbleven in deze omgeving mensen. Ook de geschreven geschiedenis is van vroege datum. De eerste teksten hebben betrekking op de ‘villa Budilio in Texandria’, het ‘domein Budel’ dat behoorde tot het bezit van de Pippiniden en Karolingen. Door het koninklijk gezag aan zich te trekken, werd het ‘domein Budel’, koningsgoed. De oudste tekst is een oorkonde van Karel de Grote waarin hij bevestigt dat zijn grootvader Pippijn van Herstal (714) bezittingen te Budel had geschonken aan de abdij van Chèvremont bij Luik. In 947 werd ook de kerk van Budel aan dit klooster geschonken. In 972 werden de bezittingen van de abdij overgedragen aan het Mariakapittel (Marienstift) in Aken. Deze eigendomssituatie duurde tot het einde van de achttiende eeuw. Begin dertiende eeuw bezat de edelman Dirk van Altena goederen in de omgeving van Maarheeze. Ook het gebied Hugten behoorde daartoe. In 1223 droeg Dirk van Altena zijn bezitsrechten over Hugten over aan de Munsterabdij in Roermond. Na zijn kinderloze dood in 1242 erfde Dirks neefje Engelbert van Horne de goederen.

Vermoedelijk was het Engelbert die rond 1250 tussen Maarheeze en Soerendonk een kasteel liet bouwen. Het kasteel werd ‘Cranendonck’ genoemd, naar de natuurlijke omstandigheden ter plaatse (‘kraan’ van kraanvogel en ‘donk’ van heuvel).

Dit kasteel kwam in het midden van de 16e eeuw in het bezit van de Oranjes. Dat bleef zo tot aan de Franse tijd.

Hoewel het kasteel in 1673 door de Fransen is verwoest, bevinden zich in de grond nog steeds resten van de ruïne. Bovenop deze grondvesten van het kasteel zijn middels aarden wallen de contouren van de voormalige vesting zichtbaar gemaakt.

Het klooster van Aken vond Engelbert, als Heer van Cranendonck, bereid voogd te zijn over haar kerkelijke goederen in Budel. Vanuit deze positie wist Engelbert steeds meer rechten in Budel te verwerven, zoals het aanstellen van schout en schepenen. Hiermee werd de basis gelegd voor de toevoeging van Budel aan Cranendonck, twee eeuwen later in 1421. Vanaf dat moment bestond de hoge heerlijkheid (later Baronie) Cranendonck uit de dorpen Maarheeze, Soerendonk en Gastel en Budel. De plaatsen waren verenigd in twee schepenbanken, die van Budel en die van Maarheeze-Soerendonk-Gastel, welke voor zowel het bestuur als de rechtspraak in de plaatsen verantwoordelijk waren. Cranendonck maakte op zijn beurt onderdeel uit van het kwartier Peelland, een van de vier gebieden binnen de Meierij van ‘s-Hertogenbosch. De zoon van Engelbert van Horne, Willem, is de eerste die zich Heer van ‘Cranendunc’ noemt. De Van Cranendoncks waren ook Heer van Eindhoven c.a. Dit geslacht Van Cranendonck, een zijtak dus van de Van Hornes, stierf in mannelijke lijn uit in het midden van de veertiende eeuw. Hierop volgden als bezitters van de Heerlijkheid de geslachten Van Sevenborn, Van Milberg, Van Schoonvorst, van Horne en van Egmond. Via Anna van Egmond, eerste vrouw van Willem van Oranje (‘de Zwijger’) kwamen Eindhoven c.a. en Cranendonck in het midden van de zestiende eeuw aan de Oranjes en bleven dit tot het einde van het Ancien Régime. Nog steeds behoort tot de vele titels die Z.M. Koning Willem-Alexander heeft, ook die van Baron van Cranendonck. De Heren van Cranendonck uit de geslachten Van Horne, Van Egmond en Oranje hadden hun voornaamste bezittingen en belangen elders en verbleven daarom zelden of nooit te Cranendonck. Als plaatsvervanger van de Heer werd voor Eindhoven en Cranendonck een drost of drossaard aangesteld. Hij verbleef wel op het kasteel, totdat dit in 1673 door de Fransen werd verwoest.

Van de ruïne van de verwoesting is nog steeds wat te zien. Echter niet veel want het verviel steeds meer. Het landgoed bleef wel in bezit van de Oranjes totdat in 1798 het feodale systeem werd afgeschaft.  In 1814, toen het Koninkrijk der Nederlanden tot stand kwam, werd het koninklijk bezit. Later, in 1820, werd het aan particulieren verkocht.

In 1899 werd de boerderij die bij het kasteel hoorde afgebroken. Daarvoor in de plaats kwam een villa. Dit was de grondslag voor het huidige kasteelachtige gebouwtje, dat begin 20e eeuw van een torentje werd voorzien.

In 1938 kocht de toenmalige gemeente Maarheeze het landgoed en het kasteeltje werd tot gemeentehuis verbouwd. Dit bleef zo tot 1997, toen de gemeente Maarheeze opging in de fusiegemeente Cranendonck. Sindsdien is het kasteeltje als trouwlocatie in gebruik. Het kasteeltje is vergezeld van een aantal gebouwen die daarbij behoren. Tussen 2013 en 2014 heeft het wederom als gemeentehuis gediend, nu van de gemeente Cranendonck omdat de locatie in Budel grondig werd gerenoveerd.

Bron: Wikipedia -Cranendonck

Zie ook:

Heren van Cranendonck

Terug naar:

Heerlijkheden

  facebook       

© 18 maart 2018