Ameide

 

Ameide (1881)

Ameide (Alblasserwaards: Termei)  is een stadje en voormalige gemeente in de gemeente Vijfheerenlanden, in de Nederlandse provincie Utrecht. Het ligt in het noordoosten van de Alblasserwaard en heeft ongeveer 2.990 inwoners (CBS, 2019).
Ameide fuseerde in 1986 met 6 andere gemeenten tot de gevormde Zuid-Hollandse gemeente Zederik. Op 1 januari 2019 fuseerde Zederik met het naburige Vianen en Leerdam tot een nieuw te vormen gemeente Vijfheerenlanden. Deze nieuwe fusiegemeente hoort bij de provincie Utrecht.
Ameide wordt in het noorden door de rivier de Lek en in het oosten door de Oude Zederik begrensd. Aan de noordwestkant grenst Tienhoven aan Ameide. Ameide en Tienhoven vormen een eenheid binnen de gemeente Zederik. Onderdeel van Ameide is de buurtschap Sluis. Naar alle waarschijnlijkheid is Ameide de oudste nederzetting in de Alblasserwaard, en het behoort tot de oudste steden van Holland.

De eerste boeren vestigden zich langs het veenriviertje de A, dat uitmondde in de Lek; in het Ingveoons sprak men dan van A-mude (vergelijk plaatsen als Muiden, Leimuiden en Arnemuiden). Door ontronding veranderde dit in Ameide.
De eerste keer dat Ameide in de geschiedenis is vastgelegd is in 1021, in een oorkonde waarin Huis ter Amonde wordt beschreven. Rond 1200 was het gebied rond Ameide geheel ontgonnen. Er werd druk gehandeld in de plaats, die in 1277 stadsrechten kreeg van Floris V, omdat het strategisch gelegen was. Vanwege die strategische positie werd er tussen de graaf van Holland en de bisschop van Utrechtvaak strijd geleverd om de stad, en als gevolg daarvan werden de stadsrechten verschillende keren ontnomen en weer teruggegeven. Door de frequentie van deze gevechten veranderde Ameide regelmatig van eigenaar en kon er zowel vanuit Holland als vanuit Utrecht nauwelijks noemenswaardige invloed worden uitgeoefend. In de praktijk was Ameide dus een zelfstandig staatje. Datzelfde gold ook voor Vianen. Ameide was verbonden met de heerlijkheid Vianen, maar maakte er geen deel van uit. Later kwamen beide steden in handen van de Duitse familie Van Lippe, waardoor Ameide en Vianen daadwerkelijk zelfstandige gebieden werden ten opzichte van Holland en Utrecht. Door de concurrentie van de stad Vianen heeft Ameide nooit groter kunnen worden.De rivier de Lek heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Ameide. Op 24 december 1741 was er een grote dijkdoorbraak nabij Ameide, die ervoor zorgde dat het hele land rondom Ameide onder water kwam te staan. Rond 1744 gebeurde dit weer, echter met minder grote schade dan in 1741.Tevens zorgde de Lek voor economische activiteit in Ameide, dat in de middeleeuwen en tijdens de Gouden Eeuw een belangrijke overslaghaven was. De welvaart die de stad in die tijd heeft gehad is nog terug te vinden in de vele monumentale panden die de plaats rijk is. De binnenhaven aan de Voorstraat, achter het stadhuis, en de Prinsengracht, de enige echte gracht in Ameide, zijn in het begin van de 20e eeuw gedempt.Van 1277 tot 1985 was het Hoogheemraadschap van de Alblasserwaard en zijn opvolgers in Ameide gevestigd, waarna het werd overgeplaatst naar Gorinchem. In 2005 is dit opgegaan in Waterschap Rivierenland, gevestigd in Tiel.
In de 20e eeuw is Ameide verschillende keren uitgebreid met woonwijken en daardoor betrekkelijk fors gegroeid. In de 21e eeuw zijn met name tijdens de economische crisis in korte tijd veel bouwplannen gerealiseerd. Daardoor heeft Ameide een winkelcentrum gekregen en is het dorpshuis vervangen door een multifunctioneel centrum. Tevens is er een volledig nieuw verzorgingstehuis gebouwd op de plek van het oude bejaardentehuis, met daaromheen een nieuwe woonwijk. Door inbreiding is er ook in het oude stadscentrum meer woonruimte gecreëerd. Verder wordt al decennialang het idee geopperd om een jachthaven aan te leggen langs de Lek, maar daartoe zijn nog nooit concrete stappen genomen.Ameide telt dankzij haar geschiedenis als stad relatief veel monumenten. Naast de Nederlands Hervormde kerk uit 1361 (afgebrand in 1953 en heropgebouwd in 1955) en het stadhuis uit 1644 zijn er veel oude woonhuizen, waarvan de oudste dateren uit de 17e eeuw. Ook het monumentale pand van het hoogheemraadschap staat er nog en is aan de voorgevel voorzien van het wapenschild van het hoogheemraadschap. Een deel van Ameide is een beschermd stadsgezicht. De kerk en het stadhuis zijn waarschijnlijk de enige gebouwen die de brandstichting door de Fransen in 1672 hebben overleefd, dankzij onderhandeling door de plaatselijke predikant destijds.In de kerktoren hangt een 1100 kg zware klok die dateert van 1608. In 1943 is de klok door de Duitse bezetter uit de toren gegooid om omgesmolten te worden tot wapentuig. Samen met vele andere klokken zou deze per schip naar Duitsland gaan, maar het schip is door het ondergronds verzet tot zinken gebracht. Na de oorlog zijn de klokken weer teruggebracht naar de plek waar ze thuishoorden. Zo ook die van Ameide. In 1953 is de klok bij de kerkbrand weer naar beneden gevallen. In 2015 is de klok gerestaureerd en is de schade van 1943 en 1953 gerepareerd.Geen officieel monument, maar wel een opvallend staaltje industrieel erfgoed is de voormalige meelfabriek. Het hoge gebouw staat direct buiten het stadscentrum. Verschillende historische woonhuizen moesten worden gesloopt voor de bouw van de meelfabriek halverwege de 20e eeuw. Momenteel staat het pand leeg en is nog niet duidelijk wat ermee gaat gebeuren.

Het stadhuis is in gebruik door de Historische Vereniging Ameide en Tienhoven.

Gezicht over de Lek op Ameide, kasteel Herlaar en Tienhoven.

Bij de stad Ameide hoorden achtereenvolgens een kasteel en een slot. Deze waren gelegen ten westen van Ameide, op wat nu Tienhovens grondgebied is. Met een grootte van 130 bij 85 meter was het kasteel zeer fors. Onduidelijk is wanneer en door wie het kasteel is opgericht. Wel is zeker dat leden van de familie Van Herlaer reeds rond 1255 gebied in de noordoostelijke Alblasserwaard bezaten. Van 1021 tot 1255 was dit gebied (de heerlijkheid Ameide) in bezit van de heren van Goor. Rond 1255 moet het dus zijn overgegaan op de familie Van Herlaer, die al de kastelen Oud- en Nieuw-Herlaar in Sint-Michielsgestel bezat. In 1298 verkondigde Dirk van Herlaer echter dat de heerlijkheid een open huis van de graaf van Holland was, om in 1312 weer te spreken van een leen van de bisschop van Utrecht. Over het eigendom van de heerlijkheid en het kasteel valt dus te twisten, maar zeker is wel dat het in bezit was van de familie Van Herlaer. In de 14e eeuw wordt de heerlijkheid Ameide verbonden met de heerlijkheid Vianen door het huwelijk van Heilwich van Herlaer met Hendrik van Vianen. In 1388 wordt kasteel Herlaar het strijdtoneel van een oorlog tussen Jan van Arkel en Hendrik van Vianen, waarna een ruïne overblijft. Rond 1730 is op dezelfde plek een slot gebouwd in Lodewijk XIV-stijl. Het slot is door de Fransen weer verwoest, en de ruïne is in de 19e eeuw afgebroken. Het enige bovengrondse overblijfsel is het toegangshek. Later is er een groot herenhuis gebouwd.

De paardenmarkt in Ameide wordt al sinds 1657 op de 2e donderdag in oktober gehouden. Het recht om de paardenmarkt te organiseren werd gegeven door Hendrik van Brederode op 1 maart 1657. Buiten de paardenkeuringen en paardenshows zijn er nog een braderie en een kermis.

Rond 1370 is de Oude Zederik gegraven tussen Meerkerk en Sluis. Voor de afwatering daarvan hebben buitendijks zes molens dienstgedaan, die rond 1560 zijn gebouwd. Één daarvan is in 1635 door ijsgang verwoest, en de andere vijf zijn in het Rampjaar 1672 door de Fransen met de grond gelijk gemaakt. Rond 1740 zijn weer vijf molens gebouwd. In de tweede helft van de 18e eeuw werd de Nieuwe Zederik gegraven, waardoor deze vijf molens niet meer voldoende waren. Binnendijks werden toen nog eens acht molens gebouwd. Samen met de korenmolen van Sluis ontstond er zo een complex van veertien molens, dat minstens zo indrukwekkend moet zijn geweest als het complex in Kinderdijk. De industriële revolutiebetekende echter het einde van dit schouwspel. In 1828 werden de meeste van de dertien poldermolens afgebroken en in 1892 vervangen door een stoomgemaal. Alleen binnendijks staat nog anderhalve molen. Buitendijks zijn de molengangen nog zichtbaar, en van de door ijsgang verdwenen molen resteren nog delen van de fundering. Sinds 1946 is ook het stoomgemaal buiten werking. Het gebouw verkeert in vervallen staat, en de pijp is verdwenen. De korenmolen van Sluis zou er nu nog hebben gestaan, ware het niet dat een verwoestende brand in 1972 roet in het eten gooide.

De Zouweboezem is een moerassig natuurgebied dat direct tegen Sluis aan ligt. Het gebied was het binnendijkse onderdeel van het voormalige molencomplex. Tegenwoordig is de Zouweboezem een op Europees niveau belangrijke tussenstop voor trekvogels, en het leefgebied van vele andere soorten vogels en waterdieren. Het gebied trekt dan ook veel natuurliefhebbers, vogelaars en wandelaars aan. ’s Winters dient de Zederik, die door het gebied stroomt, als ijsbaan voor met name Ameide en Tienhoven. De ijsbaan trekt doorgaans echter ook veel mensen uit Meerkerk en Lexmond.

Het grootste evenement dat Ameide kent, is de feestweek die om de vijf jaar in de zomer plaatsvindt. Traditiegetrouw versiert elke buurtvereniging dan haar eigen buurt en sommige mensen decoreren zelf ook hun tuin. Hiervoor worden prijzen uitgeloofd. Tevens worden er voor jong en oud grote en kleine activiteiten georganiseerd. Midden in Ameide staat tijdens de feestweek een feesttent die de hele week door voor verschillende doeleinden wordt gebruikt en waarin meestal ook een avond een gerenommeerde Nederlandse artiest optreedt. Daarnaast zijn er ook particuliere initiatieven op het gebied van muziek. Op de zaterdag wordt er een optocht georganiseerd die vergelijkbaar is met een carnavalsoptocht. De week wordt afgesloten met een vuurwerkshow aan de overkant van de Lek, te bewonderen vanaf de dijk. Tijdens de feestweek dient Ameide zoveel mogelijk autovrij te zijn tussen bepaalde tijden. De eerstvolgende feestweek staat gepland voor zomer 2018.

Elk jaar is Koningsdag, voorheen Koninginnedag, aanleiding voor het organiseren van activiteiten. Daarbij worden ook de Nationale Dodenherdenking en Bevrijdingsdag betrokken.

Sinds enkele jaren worden er Septemberfeesten georganiseerd; een meerdaags evenement met concerten en andere muzikale activiteiten. Ook vindt er elke zomer een beachvolleybaltoernooi plaats.

De Stichting Wielerronde Ameide organiseert jaarlijks drie evenementen: een wielerronde voor professionele wielrenners, een dikkebandenrace voor kinderen en een offroadwedstrijd voor mountainbikers.

Sinds 2004 vindt jaarlijks een hardloopwedstrijd plaats in Ameide, de Vijf Mijlenloop. De naam heeft betrekking op de lengte van het looptraject, dat 8 km lang is, wat zo goed als gelijkstaat aan vijf Engelse mijlen. Tevens is er elk jaar een wandelmarathon, de Avond4daagse. Daarbij worden routes van 5 en 10 km aangeboden.

Op Open Monumentendag zijn enkele tot vele monumentale panden opengesteld voor publiek. Het aantal open panden verschilt per jaar. De Grote Kerk en het stadhuis zijn elk jaar open. In het stadhuis kan op die dag bovendien stamboomonderzoek gedaan worden. Soms zijn er ook particuliere initiatieven om het de bezoekers naar hun zin te maken.

Op de laatste zaterdag in mei vindt elk jaar een grote rommelmarkt plaats. Daarnaast is de 2e donderdag van oktober de dag van de jaarlijkse paardenmarkt, waarover onder een apart kopje meer beschreven staat. Op de woensdag voorafgaand aan de paardenmarkt wordt een vrijmarkt gehouden voor en door kinderen. Deze markt heet dan ook de kindermarkt.

Sinds 2002 worden jaarlijks de Zederikdagen georganiseerd, een evenement dat drie zaterdagen in juni bestrijkt. Het evenement omvat allerlei routes binnen de gemeente Zederik die te voet, te fiets, per paard en wagen, per motor en met oldtimers gevolgd kunnen worden.

Naast evenementen op regelmatige basis vinden er ook andere activiteiten plaats. Ook in de directe omgeving en in de regio wordt veel georganiseerd, waarbij met name Salmsteke, op de noordoever van de Lek ter hoogte van Ameide, een belangrijk evenemententerrein is.

Over het wapen van Ameide bestaan een aantal misverstanden. Zo wordt vaak gedacht dat een oudere versie van het wapen van Houten, dat van Ameide zou zijn. De burgemeester van Ameide vroeg op 4 april 1815 per brief aan de Hoge Raad van Adel het gemeentelijke wapen aan. Het wapen werd op 24 juli 1816 aan de gemeente Ameidetoegekend. Het wapen bleef tot de gemeentelijke herindeling van 1986 in gebruik. Mogelijk is het wapen afkomstig van de Heren van Goor, zij hebben waarschijnlijk Ameide gesticht.

Het wapen werd in de brief van Ameide werd wel een zegelstempel afgebeeld, dit zegel vertoonde het wapen inclusief de helm met het helmteken. Omdat de kleuren niet vermeld werden, en deze ook niet zichtbaar waren, werd het wapen verleend in de rijkskleuren: een blauw schild met daarop een volledig gouden voorstelling. De burgemeester had op kunnen geven dat op een 17e-eeuwse bodebus het wapen afgebeeld werd als zijnde rood met drie zilveren palen. Eveneens uit de 17e eeuw stammen twee zegels waarop een wapen staat met twee palen in plaats van drie. Wel staan op de beide getoonde schilden een helm met het het helmteken. Een van de twee zegels is uit 1608 en heeft een randschrift: Dit is het poortsegel van der Amyde.
De beschrijving van het wapen luidt:
“Van lazuur beladen met een pal en verzeld van twee smallere, alles van goud.”Op het wapendiploma staat niet aangegeven dat het wapen door de gemeente gevoerd werd met een wapenhelm met als helmteken twee geboeide en geharnaste armen.Het schild heeft de rijkskleuren: een blauw schild met een volledig goudkleurige voorstelling. In het geval van het wapen van Ameide gaat het om een pal (verticale balk) met aan weerszijde een smallere balk.
Bron: Wikipedia – Ameide
Link: Historische Vereniging Ameide en Tienhoven

Voorouders:
  • Dirk van Herlaer
    Geboren rond 1220. Hij was een zoon van Petronella van Herlaer. Hij werd vermeld als ridder. Hij was heer van Herlaar en bewaarder van Berlcium, Waalre. Dirk verwierf rond 1255 de grond van Ameide in het toenmalige Utrecht. Hij was gehuwd met Udehilt.
  • Willem Pietersz de Jongh 
    Geboren in 1613 te Ameide, overleden op 27 juni 1664 te Bergambacht. Zoon van Pieter Willemsz de Jong en Neeltje Raensdr. Hij was gehuwd met Marrichje Claesdr den Boer.
  • Reijer Cornelisz Snoek
    Geboren circa 1675 te IJsselstein. Zoon van Cornelis Snoek.
    Hij trouwde op 18 juni 1702 te Ameide met Adriaantje Theunisdr Verboom.
  • Cornelis Reijers Snoek
    Geboren  in 1706, gedoopt op 14 maart 1706 te Ameide. Zoon Reijer van Cornelisz Snoek en Adriaantje Theunisdr Verboom.
    Hij trouwde op  20 januari 1732 te Bergambacht Geertje Jans Stout.
  • Grietje van Oostrum
    Gedoopt in het jaar 1707 te Ameide. Overleden in 1772. Zij was een dochter van Pieter Ariensz van Oostrum en Jannigje Cornelisdr Boode. Zij is getrouwd met Jan Cornelisz Stigter.

Terug naar:

Dorpen en Steden

 facebook    

© 27 februari 2018, laatst bijgewerkt op  28 oktober 2022