Breukelen

 

Breukelen is een dorp in de gemeente Stichtse Vecht in de Nederlandse provincie Utrecht. Het ligt aan de rivier de Vecht en het Amsterdam-Rijnkanaal. Breukelen was tot 1 januari 2011 een zelfstandige gemeente. Het dorp Breukelen heeft 10.625 inwoners (2020).

Tot de vroege middeleeuwen was de Vechtstreek nauwelijks bewoond. Door de uitgestrekte veenmoerassen was het gebied ongeschikt voor bewoning door de vroege mens. De oudste sporen van kleine nederzettingen en landbouw in de Vechtstreek zijn gevonden op de oeverwallen en stammen uit de IJzertijd (ca 800-50 v. Chr.).Algemeen wordt aangenomen dat de vroegmiddeleeuwse nederzetting Attingahem de voorloper is van Breukelen en deel uitmaakte van de pagus (gouw) Niftarlake, wat weer behoorde tot het toenmalige Frisia. De splitsing van de Vecht met de Danne speelt een belangrijke rol in de geschiedenis van Breukelen. De prediker Bonifatius zou in Attingahem rond 720 een houten kerkje gewijd aan Sint Pieter, hebben gesticht.[4] Attingahem is vernoemd naar de Friese edelman Wursing die de bijnaam Atte had, ook wel Ado, en leefde rond 700[3]. Wursing was een tijdgenoot en bekende van de Friese koning Radbod. De naam Attingahem is een samenstelling van atte en heem: huis/erf van Atte.

In Breukelen stonden er achtereenvolgens drie stenen kerkgebouwen. De oudste delen van het huidige stenen gebouw (koor en transept) dateren uit de 15de eeuw en zijn over de fundamenten van de tweede stenen kerk heen gebouwd. De familie van Atto bouwde een versterkt huis dat Breukelerhof heette. Deze naam ging later over op het dorp. In 953 kwam het gebied, dat intussen in handen van de Duitse koning was overgegaan, onder bestuur van de bisschop van Utrecht.

In de 12e eeuw werd een tolbrug over de Vecht gelegd, die Breukelen-Nijenrode en Breukelen-Sint Pieters met elkaar verbond. In 1488 leed het dorp veel in de oorlog tussen het Sticht Utrecht en aartshertog Maximiliaan I van Oostenrijk. Hetzelfde herhaalde zich in 1672 bij de strijd tussen de Staten van Holland tegen Lodewijk XIV van Frankrijk. In de 16e en 17e eeuw werden langs de Vecht (met parallel eraan het Zandpad) veel buitenplaatsen gebouwd, waaronder Gunterstein (aan het Zandpad), Queekhoven, Vechtvliet, en Boom en Bosch, destijds eigendom van Engel de Ruyter, zoon van Michiel de Ruyter, en tegenwoordig het gemeentehuis voor Breukelen.

Het stadsdeel Brooklyn van de Amerikaanse stad New York is naar Breukelen genoemd. Destijds heette het Breuckelen.

Bij station Breukelen staat de Kortrijkse Molen, een poldermolen uit 1696.

Tijdens de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was de organisatie van het bestuur vrijwel niet veranderd. De latere gemeente Breukelen was verdeeld in een aantal gerechten, waarvan de meeste in particuliere handen waren. Na de instelling van de Bataafse Republiek in 1795 kwam het in 1798 tot een grote reorganisatie op plaatselijk niveau. Er werd een gemeente Breukelen gevormd uit elf gerechten: Breukelen-Orttsgerecht, Breukelen-Nijenrode, Breukelen-Sint Pieters, Breukeleveen, Breukelerwaard, Ruwiel, Loefsgerecht van Ruwiel, Gieltjesdorp, Het Noordeinde van Portengen, Het Zuideinde van Portengen en Vijfhoeven. Omdat de ingrijpende verandringen niet werkbaar bleken, werd de oude situatie in 1801 hersteld. Nadat in 1810 Nederland was ingelijfd bij Frankrijk, werd er op 1 januari 1812 opnieuw een herindeling doorgevoerd. Er werd weer een gemeente Breukelen gevormd, nu uit tien voormalige gerechten. Nieuw was de toetreding van Laagnieuwkoop. Breukeleveen werd dit keer bij Tienhoven en Breukelerwaard bij Loenen gevoegd. Reeds op 1 januari 1818 kwam er een eind aan de gemeente Breukelen. Er werden vijf nieuwe gemeentes gevormd:

  • Breukelen-Nijenrode met de voormalige gerechten Breukelen-Orttsgerecht en Breukelen-Nijenrode.
  • Breukelen-Sint Pieters met Breukeleveen en Breukelen Sint Pieters
  • Ruwiel met Breukelerwaard en Ruwiel
  • Laagnieuwkoop met Gieltjesdorp, Vijfhoeven, Loefsgerecht van Ruwiel, Zuideinde van Portengen en Laagnieuwkoop
  • Portengen met Noordeinde van Portengen

Op 8 september 1857 werd Portengen bij Breukelen-Nijenrode gevoegd. Op 1 januari 1949 werden Breukelen-Nijenrode en Breukelen-Sint Pieters samengevoegd tot Breukelen. Op 1 april 1964 werd de gemeente Ruwiel ingelijfd en op 1 januari 1989 de gemeente Kockengen. Op 1 januari 2011 ging Breukelen op in de gemeente Stichtse Vecht.

De voormalige gemeente telde in 1840 nog slechts 901 inwoners, twintig jaar later telde het 1207 inwoners en op 1 januari 2010 14.610 inwoners en had een oppervlakte van 48,65 km². Tot de gemeente behoorden de buurtschappen Breukeleveen, Breukelerwaard, Portengen, Portengense Brug, Scheendijk en de dorpen Kockengen en Nieuwer Ter Aa.

Kasteel Nijenroden                                                         Foto: Wikipedia

Buiten de dorpskern van Breukelen ligt kasteel Nijenrode waar de Nyenrode Business Universiteit is gevestigd.
De naam Nijenrode betekent nieuw gerooide grond. Rond 1275 liet Gerard Splinter van Ruwiel hier een eerste kasteel bouwen. Zijn familiewapen bestond uit een gouden veld en een rode balk, en deze kleuren sieren nog steeds de luiken op het landgoed.
Het kasteel is omringd door water en toegankelijk over een tweetal ophaalbruggen. Er is een aantal bijgebouwen. Het landgoed is toegankelijk via het poortgebouw, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog werd gebouwd. Ook het koetsgebouw werd in die tijd gerestaureerd. Boven de entree van het koetshuis is een reliëf met de ridder Gisbregt van Nijenrode.

Oudaen, (Oud Aa) is een voormalige ridderhofstad gelegen aan de rivier de Vecht in het Utrechtse dorp Breukelen.
Het is een zeer oud huis, waarschijnlijk tegen het eind van de dertiende eeuw gesticht door een lid van het geslacht Van Loenersloot. Het is gebouwd tegenover de plaats waar de Aa oorspronkelijk uit de Vecht ontsprong. De ridderhofstad werd vroeger ook wel “Oud Aa” genoemd.
De laatste vertegenwoordiger van de familie Van Loenersloot, Zweder van Loenersloot van Oudaen, overleed in 1429, waarna het huis in bezit kwam van zijn neef en zwager Dirck Taets, die ook het stadskasteel Soudenbalch in Utrecht bezat. Dat huis werd later ook Oudaen genoemd. In de 15e eeuw was de ridderhofstad eigendom van de familie Taets, maar in 1578 werd het bezit verkocht aan François van Sneeck voor 1200 carolusguldens en kwam het vervolgens via vererving aan het geslacht Van der Burch.

Tevens heeft Breukelen drie scholen voor voortgezet onderwijs: RSG Broklede (havo/vwo), Broeckland College (vmbo/bkgt) en particuliere school Vecht-College (mavo/havo/vwo).

Het wapen van Breukelen kent twee versies. De eerste werd op 10 juni 1818 bevestigd door de Hoge Raad van Adel aan de Utrechtse gemeente Breukelen. De bevestiging heeft dus plaatsgevonden nadat de gemeente Breukelen op 1 januari 1818 opgeheven werd. Het gebied werd verdeeld over de gemeenten Breukelen-Nijenrode, Breukelen-Sint Pieters, Laag-Nieuwkoop, Portengen en Ruwiel. Het wapen werd officieus, maar niet verleend, gevoerd door gemeente Breukelen-Nijenrode. Toen in 1949 een nieuwe gemeente Breukelen werd gevormd uit de gemeenten Breukelen-Nijenrode en Breukelen-Sint Pieters werd hetzelfde wapen op 21 juli 1949 nogmaals bevestigd, maar met een andere kroon. In 2011 ging Breukelen op in gemeente Stichtse Vecht. Het wapen van Breukelen is daardoor komen te vervallen als gemeentewapen.

Wapen Breukelen (1818)    Afbeelding: Wikipedia

 

De blazoenering van het eerste wapen per 1818 luidde als volgt:

Gevierendeeld, waarvan het eerste en vierde van goud, beladen met een roode dwarsbalk. Het tweede en derde gebalkt van blaauw en goud van zes stukken, waarop negen St. Andrieskruissen, staande vier, drie en twee. Het schild gedekt met eene gouden markiezenkroon.

 

De blazoenering van het tweede wapen per 1949 luidde als volgt:

Wapen Breukelen (1949)   Afbeelding: Wikipedia

Gevierendeeld; I en IV van goud, beladen met een dwarsbalk van keel; II en III gedwarsbalkt van goud en azuur van zes stukken; de gouden dwarsbalken beladen met negen St. Andrieskruisen van azuur, staande 4;3;2. Het schild gedekt met een gouden gravenkroon van drie bladeren en twee paarlen.

De heraldische kleuren zijn goud (geel of goud), keel (rood) en azuur (blauw).

Het wapen is een voortzetting van het heerlijkheidswapen van Breukelen. Deze kwam al in de 18e eeuw voor. Het wapen werd ook gevoerd door de familie Van Breukelen van Nijenrode. Het wapen zelf is samengesteld uit de wapens van de families Nijenrode en Persijn van Velsen. Gerard Splinter van Ruwiel bouwde rond 1275 het kasteel Nijenrode. Zijn familiewapen bestond uit een gouden veld met een rode balk. Gijsbrecht II van Nijenrode, heer van Nijenrode, nam het wapen van zijn moeder Maria van Persijn van Velsen in zijn wapen op. De familie Persijn van Velsen voerde echter rode in plaats van blauwe Andreaskruisen.

 

Uit:
Links:

 

Zie ook:

Ridderhofstad Oudaen

Terug naar:

Dorpen en Steden

  facebook        

© 16 januari 2021