Zoeterwoude is een gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. De gemeente telt 8.450 inwoners (op 1 januari 2019, bon: CBS) en heeft een oppervlakte van 21,68 km² (waarvan 1,07 km² water). De gemeente beslaat diverse woonkernen, waarvan Zoeterwoude-Dorp en Zoeterwoude-Rijndijk de grootste zijn. In 2009 is door de gemeenteraad een woonplaatsbesluit in werking getreden, waardoor de voormalige woonkern Gelderswoude per 1 juni 2009 een officiële woon- of vestigingsplaats is geworden en dus een dorp is binnen de gemeente Zoeterwoude, in tegenstelling tot alle andere woonkernen.

Zoeterwoude-Dorp is een kern in de gemeente Zoeterwoude. Er wonen ongeveer 4300 inwoners op 119 ha.
De buurtschap Zuidbuurt ligt op loopafstand aan de zuidkant van het dorp.
Aan de westzijde van het dorp ligt de doorgaande weg N206 (verbinding Zoetermeer – Leiden).

Zoeterwoude-Rijndijk is een woonkern in de Nederlandse gemeente Zoeterwoude, ingeklemd tussen de Oude Rijn in het noorden en de spoorlijn Leiden – Alphen aan den Rijn in het zuiden, alwaar het van 1878 tot en met 1930 een stopplaats aan had.
De plaats is ontstaan als lintdorp langs de Hoge Rijndijk, de zuidelijke, hoger gelegen oever van de Oude Rijn en is inmiddels vastgebouwd aan Leiden; waarvan het tot 2015 gescheiden werd door het talud, viaduct en brug van het inmiddels gesloopte hooggelegen tracé van autosnelweg A4. Hierdoor is de Rijndijk stedelijker van aard dan de overige kernen in de gemeente.
Beeldbepalend is de 19e-eeuwse Goede Herder- of Meerburgkerk vlak naast het Limesaquaduct van de sinds 2014 verdiept gelegen autosnelweg A4.
In Zoeterwoude-Rijndijk wonen ongeveer 2800 mensen op een oppervlakte van 223 hectare.

Gelderswoude is een voormalige buurtschap, maar sinds 1 juni 2009 een dorp in de gemeente Zoeterwoude, in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. Het bestaat eigenlijk uit één weg, waarlangs de huizen en boerderijen zijn gebouwd, twee fietspaden, het Gelderswoudse Kerkpad en het Molenslootpad. Er zijn ongeveer vijfentwintig huizen, waarvan een aantal boerderij is. Het dorp heeft ongeveer 85 inwoners.
Gelderswoude ligt hemelsbreed slechts een kilometer van de bebouwing van Zoetermeer. Gelderswoude ligt ook dicht bij Benthuizen, en ligt aan de weg die Benthuizen met Zoeterwoude-Rijndijk verbindt.
Gelderswoude geniet internationale bekendheid vanwege de sterke prestaties op de Europese en wereldkampioenschappen touwtrekken. Touwtrekvereniging Gelderswoude behaalde sinds 2013 meerdere podiumplaatsen.

De oorsprong van de naam Zoeterwoude is niet volledig te achterhalen, maar vermoedelijk is het dorp vernoemd naar het water de Suet of Swet, een zijriviertje van de Oude Rijn dat thans bekend is onder de naam Weipoortse Vliet. Suet of Swet heeft de betekenis van ‘zoet’, waaruit de verwantschap blijkt met het Engelse ‘sweet’. De naam Suet of Swet komt terug in diverse andere namen in Zoeterwoude, zoals de straat Zwetkade, de woon- en leefgemeenschap voor mensen met een verstandelijke handicap Swetterhage en ook in de familienaam Van Zwieten of Van Swieten, een adellijk geslacht dat zijn oorsprong heeft in Zoeterwoude.

Van Swieten (soms met de spelling Van Zwieten) was een van oorsprong hollands riddermatig geslacht, later ook Leids patriciërsgeslacht dat een grote en invloedrijke rol vervulde in de 15e en 16e eeuw in Leiden en omstreken. Later streken de Van Swietens in meerdere delen van het land neer. Familieleden waren Kabeljauwse voorstanders tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten (1350-1490) en oranjegezind tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1566-1640).
In 1424 kocht Boudijn van Zwieten de hofstede Zwieten, wat de kiem legde voor de eerste schrede op weg naar macht binnen Leiden. Onder hem word het kasteel te Zoeterwoude vermoedelijk uitgebreid en worden vier hoektorens opgetrokken.
In 1420, in de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse twisten werd kasteel Zwieten geplunderd en in brand gestoken.

Een andere mogelijke oorsprong van de naam kan liggen in een andere betekenis van het toponiem zwet, dat grens kan betekenen. In deze variant zou de naam Suet (en daarmee ook Zoeterwoude) duiden op een grensgebied, mogelijk van de beboste omgeving ter hoogte van de Weipoortse Vliet.

Zoeterwoude is ontstaan vanuit zowel de diverse woonkernen die ontstonden op de ontginningsassen als de bewoning langs de dijk van de Oude Rijn. Langs de Oude Rijn ontstond rond 40 na Chr. een reeks forten van het Romeinse leger. Onder andere bij het huidige Katwijk, Valkenburg, Leiderdorp, Leiden en Zwammerdam. Om deze forten met elkaar te verbinden werd er op de zuidelijke oever van de Oude Rijn een weg aangelegd. Langs deze as ontstond langzaam bewoning. Rond 750 vormden zich ook kleine kernen van bewoning in de huidige Weipoort. De Heilige Lebuïnus bouwde daar, in een kern die destijds Suetan (vgl. Swet of Suet) genoemd werd, een kerkje (dat nooit is teruggevonden).

Over de oorspronkelijke locatie van Suetan bestaat de nodige discussie. Dit dorpje zou hebben kunnen gelegen bij de monding van de Weipoortse Vliet of verder stroomopwaarts. Op het terrein van de Heineken brouwerij zijn archeologische aanwijzingen gevonden dat er inderdaad sprake was van bewoning aldaar. Ook andere gemeenschappen en dorpen, die op het oorspronkelijk Zoeterwoudse grondgebied lagen, waren al vroeg bekend. Zo waren in 857 al vermeldingen van boerderijen in Rodanburg (thans Roomburg op Leids grondgebied), het eerder genoemde Suetan en Northa (mogelijkerwijs de huidige Noord Aa) op een bezittingenlijst van de St. Maartenskerk te Utrecht. Latere vermeldingen in de 11e eeuw zijn er ook van de dorpjes Waldmannerveen (mogelijk op de locatie van het huidige Zoeterwoude-Dorp) en Boschusa (thans Boshuizen in Leiden). In het nabijgelegen Leiderdorp zijn restanten van een Romeinse handelshaven gevonden en ook in de nieuwe Leidse wijk Roomburg zijn restanten gevonden. In het begin van de derde eeuw na Christus stond bij Roomburg een Romeins castellum dat vrijwel zeker bewoond werd door soldaten van 30e Romeinse Legioen. Het dorp Suetan of Swieten was in die tijd mogelijkerwijs een soort hoofdplaats van een plattelandsdisctrict of kerspel, nog ver voordat er überhaupt sprake was van de stad Leiden.

Rond 1200 overstroomde de regio enkele malen door stormvloed. Doordat veel inwoners van de omliggende dorpen naar Leiden trokken, nam de bevolking van deze stad sterk toe. Het is heel goed mogelijk dat de bewoners van Suetan/Swieten wegens de overstromingen hun locatie aan de monding van de Swet hebben verlaten en verderop in de recent ontgonnen gebieden zijn gaan wonen op de plaats waar Zoeterwoude ontstaan is. De naam Zoeterwoude komt dan ook voor het eerst voor in een oorkonde uit die periode, om precies te zijn in 1205, waarin ene “Florentius van Sotrewold” wordt vermeld. Hieruit is te concluderen dat Zoeterwoude mogelijk op dat moment al een bestaand dorp zou zijn en dat deze Florentius hieruit afkomstig was. Dit is echter allemaal (gefundeerde) speculatie.
Het eerste echte teken van een officieel bestaan van een dorp met de naam Zoeterwoude stamt echter uit 1276: Dirk van Santhorst ontving toen het “Ambacht Soetrewold” in leen van graaf Floris V.
In 1313 krijgt Heer Philips van Santhorst kasteel Rodenburg in leen.

Rond 1300 werden de gemeentegrenzen vastgelegd. Zoeterwoude behoorde qua oppervlakte toen tot de grotere gemeenten van Nederland. Een groot deel van de grond zou later echter geannexeerd worden door omliggende gemeenten, voornamelijk door Leiden. In 1414 werd de Hoge Rijndijk verhoogd en in 1446 werd de naam Weipoort voor het eerst vermeld. In 1450 werd tevens de eerste brug tussen Leiderdorp en Zoeterwoude gebouwd. In 1574 werd Zoeterwoude volledig platgebrand door de Leidenaren om het schootsveld van hun kanonnen te vergroten. Ook werden vrijwel alle polders van de gemeente onder water gezet, met als logisch gevolg dat er vrijwel geen enkele inwoner in het dorp bleef wonen. Rond 1650 was vrijwel heel Zoeterwoude weer herbouwd en rond 1700 was het dorp zelfs zeer welvarend.

Rond 1800 begon Leiden met een lange reeks van annexaties die Zoeterwoude behoorlijk kleiner deden worden. In 1960 werd de A4 aangelegd, die sinds 1966 ook de gemeentegrens vormt tussen Leiden en Zoeterwoude. De plaats is de afgelopen eeuw meermalen bedreigd door voorgenomen annexaties, het volbouwen van polders en gemeentelijke herindeling, maar is in de 21e eeuw nog steeds zelfstandig. Vanaf 2011 zou de gemeente Boskoop fuseren met de gemeente Rijnwoude, en in januari 2008 gaf Boskoop aan de nieuwe fusiegemeente ook te willen uitbreiden met Zoeterwoude, met als doel het vormen van één grote Groene Hart-gemeente. Zoeterwoude heeft bij monde van burgemeester Liesbeth Bloemen laten weten hier geen interesse in te hebben. Uiteindelijk zijn Rijnwoude en Boskoop in 2014 gefuseerd met Alphen aan den Rijn.

Karakteristiek voor de gemeente zijn de diverse kaasboerderijen en de woon-en-leefgemeenschap voor mensen met een verstandelijke handicap Swetterhage. Ook is in Zoeterwoude-Rijndijk het hoofdkantoor voor Nederland, en de grootste bierbrouwerij van Heineken gevestigd. Deze in 1975 gebouwde brouwerij is een van de grootste bierbrouwerijen van Europa.

Het wapen van Zoeterwoude is op 14 juli 1816 bij Koninklijk Besluit aan de gemeente Zoeterwoude toegekend.
Het vroegere heerlijkheidswapen had alleen drie klaverbladeren van groen op een veld van zilver. De kleuren werden pas blauw-goud bij de verlening in 1816. Bij de aanvraag werden geen kleuren genoemd, en de Hoge Raad van Adel verleende alle ongekleurde wapens in rijkskleuren. Zoeterwoude vormde samen met Stompwijk een ambachtsheerlijkheid van 1300-1610. Zoeterwoude had in die tijd geen eigen zegel; de schout zegelde met zijn eigen persoonlijke zegel. Toen Zoeterwoude in 1610 in bezit kwam van de stad Leiden liet de stad voor de heerlijkheid een zegel snijden met het wapen van Leiden.

De beschrijving is als volgt:
“Van lazuur beladen met 3 klaverbladen met hunne stelen naar boven gekeerd, en en chef met 2 takjes geplaatst en sautoir.”

N.B. de heraldische kleuren in het schild zijn: lazuur (blauw) en goud (geel). Dit zijn de rijkskleuren.

Literatuur:

• Wikipedia – Zoeterwoude
• Wikipedia – Wapen Zoeterwoude
• Wikipedia – Zoeterwoude – Dorp
• Wikipedia – Zoeterwoude – Rijndijk
• Wikipedia – Van Swieten (Geslacht)
• Oud Zoeterwoude – Kroniek

Voorouders:

• Dirk van Wassenaer, Heer van van Santhorst
  Knape (1264-1276), Ridder (1279-1296), geboren circa 1225 te Voorschoten, overleden circa 1296. In 1276 wordt Dirc door Graaf Floris V van Holland beleend met het kasteel Santhorst te Wassenaar en omliggende landerijen. In dat zelfde jaar ontvangt Dirk van Santhorst het Ambacht Sotrewold in leen van graaf Floris V.  Hiermee vangt in feite het zelfstandig bestaan aan van de ambachtsheerlijkheid Soeterwoude doordat Dirk de zeggenschap kreeg over de lagere rechtsmacht. Stamvader van de heren van Santhorst. Zoon van Dirk I van Wassenaer en Bertha van Rijswijk. Hij was gehuwd met Ricarda.
• Philips van Santhorst
  Geboren rond 1250, overleden rond 1315. Zoon van Dirk van Wassenaer, heer van Santhorst en Ricarda. Heer Philips van Santhorst ontvangt op 17 februari 1305  het ambacht Soeterwoude in leen van graaf Willem III van Holland en Henegouwen. In 1313  krijgt Philips kasteel Rodenburg te Zoeterwoude in leen.
  Hij was gehuwd met Elisabeth.
• Maerten Cornelisz Blonck
  Geboren rond 1590 te Zoeterwoude. Overleden 4 oktober 1662 te Sluipwijk, begraven op 10 oktober 1662 aldaar. Hij huwde op 13 oktober 1607 te Leiden met:
• Ariaentgen Jacobs
  Geboren rond 1590 te Zoeterwoude, overleden voor 1675.

Gemeenten